Atrakcje astronomiczne na niebie w październiku 2024 roku.

Październik to miesiąc, w którym już wszystkie noce są dłuższe od dni. To dobra wiadomość dla miłośników astronomii i amatorów obserwacji nocnego nieba, ponieważ każdej doby zyskują więcej czasu na podziwianie kosmicznych atrakcji, których w tym miesiącu jest całkiem sporo.

W październiku długość dnia skraca się na rzecz nocy i to dość szybko – średnio o 3-4  minuty na dobę. 1 października Słońce wzeszło w Warszawie o godzinie 06:36, a zachód miał miejsce o godzinie o 18:14. Natomiast ostatniego dnia miesiąca, 31 października – już po zmianie czasu z letniego na zimowy (nocą z 26/27 października), dzień rozpocznie się o godz. 06:29, a zakończy się już o godz. 16:09. Oznacza to, że w ciągu całego miesiąca dzień skróci się na rzecz nocy o jedną godzinę i 50 minut.

Kolejność październikowych faz Księżyca wygląda następująco: nów miał miejsce 2 października o godz. 20:49, pierwsza kwadra będzie mieć miejsce 10 października o godz. 20:56, pełnię będzie można podziwiać 17 października o godz. 13:28, natomiast ostatnia kwadra nastąpi 24 października o godz. 10:04. Wysokość Słońca w momencie osiągnięcia południa słonecznego zmniejszy się z 34 stopni na początku miesiąca do 24 stopni pod koniec października.

Jeżeli chodzi o planety to pierwsza z nich, najbliższa od Słońca – Merkury – znajduje się w październiku zbyt blisko Słońca, więc pozostanie niewidoczna. Po koniunkcji ze Słońcem 30 września, Merkury wszedł na zachodnie niebo po zachodzie Słońca. Płytkie nachylenie ekliptyki sprawia, że najbardziej wewnętrzna planeta pozostanie tuż nad zachodnio-południowo-zachodnim horyzontem dla obserwatorów na środkowo-północnych szerokościach geograficznych aż do schyłku października. Dopiero na początku listopada będzie widoczna o zmroku dostatecznie wysoko, by móc ją ujrzeć.

W miarę upływu października Wenus będzie zwiększał swój kąt nachylenia do wieczornego Słońca z 31 do 38 stopni, ale płytki kąt ekliptyki po zachodzie naszej dziennej gwiazdy sprawi, że planeta będzie świeciła z jasnością -3,95 i pozostanie nisko na południowo-zachodnim niebie dla obserwatorów na umiarkowanych szerokościach geograficznych na półkuli północnej, w tym w Polsce. Wraz z początkiem października okoliczne gwiazdy należące do gwiazdozbioru Wagi zaczną pojawiać się tuż po zachodzie planety.

Do czasu przejścia do sąsiedniego Skorpiona w dniu 17 października, a następnie do Wężownika tydzień później, Wenus będzie zachodzić na tyle późno, że gwiazdy wokół niej zaczną migotać. Świecącą planetę należy obserwować zaledwie kilka stopni nad bardzo jasną gwiazdą Antares w wieczory w okolicach 25 października. Widoki Wenus przez teleskop w październiku pokażą dysk oświetlony w trzech czwartych, jego faza będzie nieznacznie słabnąć, a średnica tarczki wzrośnie w ciągu miesiąca z 12,3 do 14,2 sekundy łuku.

Wraz z rozpoczęciem października obserwatorzy na środkowo-północnych szerokościach geograficznych mogą podziwiać Marsa wschodzącego na wschodzie około północy czasu lokalnego, a następnie wznoszącego się wysoko po południowej stronie nieba przed wschodem Słońca, niedaleko znacznie jaśniejszego Jowisza. W ciągu miesiąca Czerwona Planeta nieco się rozjaśni z 0,5 do 0,1 magnitudo, podróżując na wschód przez gwiazdy centralnej części Bliźniąt.

Kiedy 30 października planeta znajdzie się w gwiazdozbiorze Raka, będzie wschodziła przed godziną 23:00. W teleskopie Mars będzie oświetlony w 88%, przejdzie w fazę woskowo-jasnobrązową na rumianym dysku, którego rozmiar zwiększy się z 7,6 do 9,1 sekundy łuku ze względu na zmniejszającą się odległość od Ziemi. W dniach 16-18 października Mars przejdzie niecały stopień na północ od gromady Mrugających Komet (NGC 2420). 22 października dołączy do niego słabnący Księżyc.

Piękny, biały Jowisz będzie świecił w październiku przez całą noc, wschodząc 1 października około godz. 22:00 oraz o godz. 20:00 pod koniec miesiąca. Osoby, które wcześnie wstają, będą mogli ujrzeć jasną planetę świecącą wysoko na południowo-zachodnim niebie każdego ranka tuż przed wschodem słońca. 9 października Jowisz zatrzyma swój ruch na wschód i rozpocznie drogę wsteczną, która aż do lutego przeniesie go na zachód między rogami Byka W między czasie najjaśniejsze gwiazdy zimy będą okrążać planetę. Wizualnie Jowisz bardzo nieznacznie zblednie z-2,48 do -2,68 magnitudo, z kolei jego tarcza powiększy się z 42,3 do 46 sekund łuku.

Lornetka pokaże cztery duże księżyce galileuszowe Jowisza otaczające planetę. Podwórkowy teleskop pokaże jego równikowe pasy, z kolei lepszej jakości instrument co 2-3 noce ujawni Wielką Czerwoną Plamę, galileuszowe satelity Jowisza często zaćmiewające i zasłaniające się nawzajem, a także momenty, w których rzucają okrągłe, czarne cienie na Gazowego Giganta. Ubywający cztery dni po pełni Księżyc będzie świecił w lewym górnym rogu (na północ) Jowisza w dniu 21 października, stwarzając okazję do zrobienia zdjęć.

W październiku Saturn będzie idealnie przystosowany do prowadzenia wieczornych i późnonocnych obserwacji, ponieważ wznosi się nad wschodnim horyzontem już po zachodzie Słońca. Stosunkowo jasna, kremowo-żółta “kropeczka” na niebie będzie kontynuować retrogradację na zachód przez gwiazdy wschodniego Wodnika – ze słabym Neptunem znajdującym się 14 stopni na lewo. Saturn widziany przez teleskop będzie miał pozorną średnicę tarczy wynoszącą około 18,8 sekundy łuku, a jego pierścienie będą zajmować 43,7 sekundy łuku. W dniach 13-14 października Księżyc w pełni przeskoczy obok Saturna.

Październikowy Uran świecący z jasnością 5,6 magnitudo będzie dobrze widoczny przez całą noc przez lornetki i teleskopy dowolnej wielkości. Ponieważ 17 listopada Uran osiągnie opozycję, planeta będzie wkrótce wschodzić po zmierzchu. Uran będzie prawie niezauważalnie przesuwał się wstecznie na zachód przez gwiazdy zachodniego Byka, na szerokość dłoni w prawym dolnym rogu (lub 6 stopni na południe-południowy zachód od) gromady gwiazd Plejady. Jowisz będzie podążał za nią po niebie około 90 minut po ekliptyce. W teleskopie Uran będzie widoczny jako niebiesko-zielony dysk o szerokości 3,8 sekundy łuku. Jasny, słabnący Księżyc będzie wędrował obok Urana i Plejad w dniach 18-19 października.

Niebieska plamka planety Neptun o jasności 7,8 magnitudo będzie dostępna w tym miesiącu doprowadzenia obserwacji od zmierzchu do godzin wieczornych. Obiekt znajdzie się na zachód, około 7 stopni poniżej kręgu gwiazd, który tworzy zachodnią część Ryb i około 2 stopnie powyżej pionowego prostokąta utworzonego przez średnio jasne gwiazdy 27, 29, 30 i 33 Piscium. Znacznie jaśniejszy Saturn będzie świecił około 14 stopni na prawo od Neptuna (czyli na niebiańskim zachodzie). Neptun, oglądany przez teleskop, pokaże dysk o rozmiarze 2,35 sekundy łuku. Posiadacze większych teleskopów będą mogli dostrzec jego największy księżyc – Trytona.

Oprócz planet i ich koniunkcji z Księżycem w październiku będzie można dostrzec inne ciekawe zjawiska. Już w drugim tygodniu października rozpocznie się pierwszy od połowy sierpnia deszcz „spadających gwiazd”, zwanych Drakonidami. Drakonidy od czasu do czasu popisują się spektakularnymi burzami meteorów, olśniewając widzów tysiącami spadających gwiazd na godzinę. Według EarthSky, ostatnie z tych zapierających dech w piersiach pokazów miały miejsce w 2011 i 2018 roku. Niestety, taka burza jest mało prawdopodobna w tym roku, zamiast tego Drakonidy zaoferowały obserwatorom skromny pokaz około 10 meteorów na godzinę w nocy z poniedziałku na wtorek (7/8października). Tymczasem Orionidy przypadające zwykle na połowę października są zazwyczaj jednym z najlepszych jesiennych deszczów meteorów, jednak w tym roku zjawisko może być słabiej widoczne przez inne wydarzenie na niebie.

Przez większość lat Orionidy oferują obserwatorom około 20 spadających gwiazd na godzinę, czyli dwukrotnie więcej niż Drakonidy na początku miesiąca. Amerykańskie Towarzystwo Meteorów wskazuje, że w 2024 roku Księżyc w trakcie szczytu w nocy z 20 na 21 października będzie prawie w pełni, co „poważnie utrudni oglądanie tego widowiska”. Obserwatorzy nadal powinni być w stanie dostrzec kilka spadających gwiazd przez całą noc, zwłaszcza po północy czasu lokalnego. Aby mieć największe szanse na zobaczenie meteorów, eksperci zalecają skupienie się na ciemnych obszarach nieba, gdzie Księżyc jest poza zasięgiem wzroku.

Październik może również przynieść rzadką szansę na zobaczenie komety, a niektórzy fotografowie już wykonują zdumiewające zdjęcia komety C/2023 (Tsuchinshan-ATLAS) na porannym niebie.