Pogodowe podsumowanie 2022 roku.

Bardzo ciepły i suchy.

Obiecałem sobie, że do końca 2024 roku napiszę zaległe podsumowania pogodowe, które zapowiadałem już kilka razy i wreszcie zebrałem się, aby to uczynić. W zaległościach mam dwa podsumowania pogodowe – za lata 2022 i 2023. Oprócz tego, napiszę jeszcze jeden artykuł dotyczący ciekawostek pogodowych Wrocławia 2022 roku na wzór artykułów o wrocławskich ciekawostkach pogodowych w latach 2020/2021. Będzie to ostatni wpis “ciekawostkowy”, natomiast pogodowe podsumowania w skali całego kraju, oczywiście będę publikować i obiecuję, że już bez takich opóźnień. Zatem przechodzę do pogodowej analizy 2022 roku.

⇒ Gdyby przypisać najbardziej wyróżniające się zjawiska pogodowe, charakteryzujące dany miesiąc 2022 roku to należy wymienić następujące:

1) Styczeń: przemieszczający się chłodny front atmosferyczny, który przyniósł falę burz; w styczniu nigdy nie zanotowano tak wysokiej liczby wyładowań atmosferycznych. 
2) Luty: pierwsza fala nawałnic, które przeszły nad Polską 17 lutego, przyniosły oprócz wyładowań atmosferycznych i bardzo silnego wiatru również trąby powietrzne. W ciągu jednego dnia wystąpiło więcej trąb powietrznych niż przez cały 2021 i 2022 r. (nie licząc tych z 17 lutego). Nie obeszło się bez ofiar śmiertelnych i zniszczeń.

3) Po ekstremalnie niebezpiecznej pogodzie w styczniu i lutym, w marcu dostaliśmy się pod władania potężnych układów wysokiego ciśnienia. Niektóre stacje meteorologiczne nie odnotowały w tym miesiącu żadnego opadu – po raz pierwszy w historii.
4) W maju i czerwcu zmagaliśmy się z kolei z suszą oraz ekstremalnym zagrożeniem pożarowym.

5) Potężna fala upałów, która zrównała historyczny rekord czerwca ustanowiony zaledwie w 2019 roku, wystąpiła 19 czerwca – w Słubicach słupek rtęci pokazał aż +38,3 st. C.

6) W dniach 29 czerwca do 1 lipca przez Polskę przetaczała się fala burz, która przynosiła olbrzymie opady gradu.

7) W sierpniu Polskę nawiedziła największa od pięciu lat susza. Jednak w drugiej połowie sierpnia wystąpiły gwałtowne burze – na tyle niebezpieczne, że 20 sierpnia na Podhalu doszło do powodzi błyskawicznej.

8) Bardzo wysokie temperatury oraz susza sprawiły, że w sierpniu na Odrze doszło do katastrofy ekologicznej.

9) Po mokrym i jesiennym wrześniu, w październiku aura zaczęła się stabilizować. W przedostatnim dniu miesiąca w Jeleniej Górze odnotowano +25,5 st. C.

10) Rekordowo wysokie temperatury wystąpiły również w końcówce roku, po okresie śnieżnej, zimowej pogody w drugiej dekadzie grudnia. Sylwester 2022 okazał się najcieplejszy w historii pomiarów meteorologicznych (według stanu na 31.12.2022 r.).

♦ TEMPERATURY ♦

Średnia obszarowa temperatura powietrza w 2022 r. wyniosła w Polsce 9,5°C i była o 0,8 stopnia wyższa od średniej rocznej wieloletniej (klimatologiczny okres normalny 1991-2020). 2022 rok należy zaliczyć do lat bardzo ciepłych.

Najcieplejszym regionem było Podkarpacie, gdzie średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła 9,9°C i była wyższa od normy dla tego obszaru o 0,9 stopnia. Najchłodniejszymi regionami były Sudety i Karpaty – tam średnia roczna temperatura wyniosła 8,9°C (0,8 stopnia powyżej normy).

Jeśli spojrzymy na obszar Pojezierzy i Nizin, z uwzględnieniem podziału wzdłuż południka 19°E, to wyraźnie widać silne termiczne zróżnicowanie warunków termicznych w zachodnich i wschodnich częściach obu największych regionów Polski – różnica średnich wartości rocznych wyniosła aż 1,4°C. Zachodnia część Pasa Nizin była w 2022 r. najcieplejszym regionem kraju – średnia roczna temperatura powietrza wyniosła tam 10,5°C. Z punktu widzenia kwantylowej klasyfikacji warunków termicznych należy stwierdzić, że 2022 r. był termicznie bardzo ciepły w każdym regionie Polski, poza Karpatami.

Według klasyfikacji rangowej średniej temperatury rocznej, obejmującej okres od 1951 r., 2022 rok plasuje się na 7. pozycji. Był to szósty najcieplejszy rok w XXI wieku, chociaż, co warto odnotować, aż o 0,7 stopnia chłodniejszy od 2019 r., który był najcieplejszy w historii pomiarów instrumentalnych temperatury na ziemiach polskich. Najchłodniejszy od początku II połowy XX wieku był rok 1956, kiedy średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła tylko 6,1°C.

Przestrzenne zróżnicowanie temperatury powietrza w skali rocznej pokazuje, że wartości średniej rocznej temperatury powietrza na całym obszarze Polski malały od południowego zachodu w kierunku północno-wschodnim. Najchłodniejszym obszarem w skali całego 2022 r. były północno-wschodnie rejony Polski (Suwałki i okolice), a także wyższe partie obu pasm górskich. Najniższe wartości średniej rocznej temperatury powietrza wystąpiły w Suwałkach (7,8°C, 0,6 stopnia powyżej normy) i Zakopanem (6,9°C, cieplej o 0,9 stopnia w stosunku do normy).

Średnia roczna temperatura powietrza na stacjach wysokogórskich wyniosła 0,8°C na Kasprowym Wierchu (0,7 stopnia powyżej normy) i 1,9°C na Śnieżce (0,5 stopnia powyżej normy). Najcieplej były w zachodniej i południowo-zachodniej części kraju – najwyższe wartości średniej rocznej temperatury powietrza wystąpiły na stacjach we Wrocławiu (10,0°C), Słubicach (9,9°C) i Legnicy (9,8°C).

Wskaźnik anomalii, tj. odchyleń od średniej rocznej temperatury z okresu 1991-2020, zawierał się w granicach od 0,5°C do 1,5°C. Odchylenia średniej rocznej temperatury powietrza były wyższe od normy w północno-zachodniej Polsce, niższe na pozostałym obszarze kraju.

Najwyższą wartość temperatury powietrza w 2022 r. (38,3°C) odnotowano 19 czerwca w Słubicach (informacja dotyczy jedynie stacji synoptycznych), najniższą – w Zamościu, gdzie 14 grudnia termometr zarejestrował –18,6°C.

W przestrzennym rozkładzie wartości kwantyla 95% temperatury widoczny był wyraźny gradient temperatury maksymalnej. Z kolei przestrzenny rozkład kwantyla 5% temperatury minimalnej miał zupełnie inny rozkład. Najniższe wartości tej charakterystyki występowały (poza obszarami górskimi) w północno-wschodniej Polsce a najwyższe wzdłuż wybrzeża oraz w zachodnich krańcach kraju.

W 2022 r. średnie dobowe wartości temperatury powietrza (średnia obszarowa dla Polski) mieściły się zazwyczaj między wartościami kwantyli 5% i 95% temperatury średniej (wyznaczonymi na podstawie pomiarów w latach 1991-2020). Epizody fal ciepła, tj. takie w których średnia dobowa temperatura powietrza przekraczała wartości kwantyla 95% tego elementu, były w 2022 roku częstsze i zdecydowanie bardziej długotrwałe. Nie odnotowano ani jednego epizodu fali chłodu (średnia dobowa temperatura powietrza poniżej wartości kwantyla 5% tego elementu).

Występujący od szeregu lat silny wzrostowy trend temperatury powietrza na obszarze Polski jest kontynuowany. Tylko od 1951 r. wzrost temperatury w skali roku szacowany jest na 2,09°C. Wartość współczynnika trendu jest zróżnicowana w poszczególnych regionach klimatycznych kraju. Najsilniejszy wzrost temperatury powietrza występuje na Pojezierzach, Podkarpaciu i w Karpatach, gdzie przekracza 2,16°C, najsłabszy – na obszarze Wyżyn i w Sudetach, blisko 1,87°C.

♦ OPADY ♦

Obszarowo uśredniona suma opadu atmosferycznego w 2022 r. wyniosła w Polsce 534,4 mm, co stanowiło 87,4% normy określonej na podstawie pomiarów w latach 1991-2020. Według klasyfikacji Kaczorowskiej miniony rok należy zaliczyć do lat suchych.

Według klasyfikacji rangowej średniej obszarowej sumy opadów, obejmującej okres od 1951 r., 2022 rok plasuje się na 59. pozycji. Najbardziej zasoby w opady był 2010 r. (ze średnią obszarową sumą opadów 804,1 mm, co stanowiło 132% normy), najmniej – 1982 r. (z sumą zaledwie 422,6 mm, 69% normy).

Sumy opadów w 2022 r. wyniosły od nieco powyżej 350 mm do blisko 950 mm; najwyższe odnotowano w Tatrach, najniższe w rejonie Gdańska i w centralnej Polsce. Opady w 2022 r. zawierały się w przedziale 70-110% normy wieloletniej (1991-2020).

Skumulowane sumy opadów atmosferycznych (od stycznia 2022 r.) na poszczególnych stacjach obrazują sytuację w zakresie zasilania opadowego. Informacje te są spójne z przestrzennym rozkładem opadów (ich anomalii).

Ewapotranspiracja wskaźnikowa pokazuje wielkość potencjalnej utraty wilgoci z powierzchni gruntu w skali roku. Wyraźnie widoczne są obszary silniejszej utraty wilgoci, głównie z południowo-zachodniej części kraju, w tym w dorzeczu górnej i środkowej Odry. Porównanie zmienności tego wskaźnika z przestrzennym rozkładem opadów pozwala wyznaczyć Klimatyczny Bilans Wodny, który obrazuje występowanie obszarów, gdzie w 2022 r. możliwe było występowanie suszy glebowej.

Wysokość opadów w skali roku cechuje się bardzo silną zmiennością. Zmiany od połowy XXI wieku w sensie trendu wynoszą 18,2 mm.

♦ USŁONECZNIENIE ♦

Pod względem usłonecznienia, 2022 rok był bardziej pogodny niż zwykle. Usłonecznienie wyniosło 1700 godzin w rejonie Mławy, 1800 godzin na Suwalszczyźnie, 1900-2000 godzin na Podlasiu, w Bieszczadach, Podhalu oraz w Poznaniu. Na pozostałym obszarze słońce królowało przez ponad 2000 godzin – na wybrzeżu środkowym oraz w rejonie Kołobrzegu było to nawet 2200 godzin. Za słoneczną stolicę Polski można uznać Łebę, gdzie w 2022 roku usłonecznienie wyniosło w sumie 2316,8 godzin.

♦ ZESTAWIENIE EKSTREMALNYCH ZDARZEŃ POGODOWYCH I KLIMATYCZNYCH W POLSCE W 2022 ROKU ♦

♦ 2022 ROK NA ŚWIECIE ≈

ROK WIELKICH POGODOWYCH EKSTREMÓW I KATAKLIZMÓW ♦

Rok 2022 zapisał się jako ten, w którym ustanowiono wiele rekordów w zakresie ekstremalnych zjawisk pogodowych, co podkreśla, że wpływ zmian klimatycznych staje się coraz bardziej niszczycielski i dramatyczny. Na wszystkich kontynentach zmieniający się klimat doprowadził do częstszych i poważnych burz, fal upałów, suszy i innych ekstremalnych zjawisk pogodowych, które spowodowały zniszczenia wśród ludzi, infrastruktury i ekosystemów.

≡ Monsunowe powodzie w Pakistanie ≡

Od czerwca do sierpnia 2022 roku w Pakistanie monsunowe opady deszczu spowodowały gwałtowne powodzie i osunięcia ziemi z powodu wylania rzek i jezior lodowcowych. Podczas powodzi zniszczonych zostało 1,7 mln domów. To spowodowało, że ponad 32 mln osób zostało wewnętrznie przesiedlonych. Zginęło ponad 1700 osób. Ekstremalne powodzie zalały 1/3 Pakistanu i spustoszyły jego infrastrukturę. Bank Światowy oszacował, że łączne szkody przekroczyły 14,9 miliardów dolarów. Na obudowę i powrót do normalności potrzeba będzie 16,3 mld dolarów. Dwie południowe prowincje, Sindh i Balochistan, doświadczyły najbardziej wilgotnego sierpnia w historii, otrzymując odpowiednio siedmio- i ośmiokrotnie wyższe niż zwykle sumy miesięczne. Zastój wód powodziowych spowodował rozprzestrzenianie się chorób przenoszonych przez wodę, dotykając szacunkowo 8 milionów ewakuowanych ludzi. Zgodnie z oceną wpływu PDNA Human Impact Assessment, poważne powodzie mogły zepchnąć 8,4-9,1 mln osób poniżej granicy ubóstwa.

≡ Katastrofalna susza w Rogu Afryki ≡

Róg Afryki zmagał się z najdłuższą i najcięższą suszą w historii, przez co milionom ludzi zagroził głód. Trwająca susza doprowadziła do braku bezpieczeństwa żywnościowego 21 mln ludzi w tym regionie, bowiem ucierpiała zdolność ludzi do zakupu żywności, uprawy i hodowli. Somalia, Etiopia i Kenia doświadczają pogłębiającego się kryzysu bezpieczeństwa żywnościowego. Ponad 20 mln ludzi – w tym 10 mln dzieci – potrzebuje pomocy w postaci żywności i wody. Susza sprawiła, że 3,7 mln osób zostało wewnętrznie przesiedlonych w Somalii, a 4,2 mln w Etiopii –
podaje UNICEF.

≡ Pożary i susza w Europie ≡

Portugalia, Francja, Włochy i Rumunia zostały w sierpniu 2022 roku poważnie dotknięte przez pożary. Portal Euronews podał, że w niekontrolowanych pożarach spłonął obszar odpowiadający trzykrotnej wielkości Luksemburga lub wielkości Azerbejdżanu – rekordowe 700 tys. ha, czyli dwukrotnie więcej niż wynosi
norma wieloletnia. Upały, susza oraz wiatr utworzyły idealne warunki do wybuchu pożarów i zaostrzyły tym samym kryzys energetyczny w Europie, gdzie produkcja energii wodnej spadła o około jedną piątą, a niektóre elektrownie jądrowe nie były w stanie pracować z normalną wydajnością z powodu bardzo wysokich temperatur w rzekach.

Jak wynika ze wstępnych analiz, bezśnieżna zima, sucha wiosna i letnie upały spowodowały najgorszą suszę w Europie od około 500 lat. Wysuszone warunki spowodowały obumarcie roślin i rzek, pozostawiając po sobie hordy martwych ryb i nieudanych upraw. W Polsce z powodu niskiego poziomu wody i wysokiej temperatury w Odrze pojawiła się groźna alga, z powodu której wystąpiła największa katastrofa ekologiczna w historii naszego kraju. Od 26 lipca do początków września rzeka wyrzuciła kilkaset tysięcy śniętych ryb. Susza poważnie wpłynęła na plony, szczególnie dotknęła produkcję ryżu we Włoszech, a niektórzy rolnicy przewidywali rekordowe straty w wysokości ponad 60 proc. Co najmniej kilkanaście osób zginęło, tysiące musiało uciekać z domów przed płomieniami, a emisja dwutlenku węgla gwałtownie wzrosła, bijąc wszystkie dotychczasowe rekordy.

≡ Upały w Południowej i Środkowej Azji ≡

Potężne powodzie nie były jedyną ekstremalną katastrofą pogodową, której musiał stawić czoła Pakistan oraz jego sąsiedzi. Zaledwie dwa miesiące przed katastrofalnym monsunem, Azję Środkową i Południową nawiedziła wczesna fala upałów, w wyniku której w marcu spadło o 62 proc. mniej deszczu niż zwykle, a miesiąc zapisał się jako najgorętszy od czasu, kiedy 120 lat temu zaczęto prowadzić wiarygodne dane meteorologiczne. W południowym Ahmedabadzie odnotowano temperaturę gruntu na poziomie +65 stopni C.

Temperatury osiągnęły rekordowe wartości w niektórych częściach Indii i przekraczały +40 stopni Celsjusza przez ponad dwa tygodnie w maju, co spowodowało nieznośnie gorące warunki w indyjskich fabrykach i szalejące pożary lasów w północnych Indiach. Pasterze w Kaszmirze zostali bez trawy, którą mogliby nakarmić swoje bydło, a w północnym Pakistanie pożary zniszczyły uprawy lecznicze, od których mieszkańcy uzależniają swoje utrzymanie. Ekstremalna fala upałów ujawniła również niebezpieczny brak klimatyzatorów, z czym borykało się ponad 320 milionów ludzi w Indiach. Kiedy słupek rtęci podskoczył do +50,2°C w Nawabshah, mieście w południowym Pakistanie, uznano, że jest to najwyższa temperatura, jaką kiedykolwiek wiarygodnie zmierzono w kwietniu w jakimkolwiek miejscu na Ziemi.

≡ Upały i susze w Chinach ≡

Wiele innych części świata również zostało dotkniętych tragicznymi w skutkach upałami. Od czerwca do sierpnia 2022 r. Chiny musiały stawić czoła najgorszej fali upałów od przeszło 60 lat – z temperaturami przekraczającymi 40 stopni w kilku prowincjach. Chińska Administracja Meteorologiczna wydawała ciągłe ciągłe ostrzeżenia o ekstremalnych upałach przez ponad 25 dni w północno-zachodnim regionie Xinjiang, północnym Shaanxi i wschodnich prowincjach Jiangsu.

Poważna susza poważnie dotknęła rzeki, w tym Jangcy – najdłuższą rzekę Azji – i sparaliżowała produkcję energii wodnej. Spowodowało to przerwy w dostawie prądu do kluczowych obszarów przemysłowych, zakłócając globalne łańcuchy dostaw baterii litowych, itd. Susza wpłynęła również na produkcję żywności w największym chińskim regionie produkującym pszenicę, Henan. Chen Lijuan, ekspert z Narodowego Centrum Klimatycznego, który przewidywał, iż takie fale upałów staną się „nową normą”, powiedział mediom, że zmiany klimatyczne były wpływowym czynnikiem powodującym falę upałów i suszę.

≡ Burza Ana w Afryce Południowej oraz cyklon Batsirai na Madagaskarze i Mauritiusie ≡

Tropikalny cyklon Ana w pierwszym kwartale roku 2022 spowodował rozległe zniszczenia w całej południowej Afryce, w szczególności dając się we znaki w Mozambiku, Malawi i Zambi. Setki tysięcy ludzi straciło dach nad głową, a 80 zginęło – podaje Climate Home News. Tropikalny cyklon Batsirai uderzył w Madagaskar i Mauritius, powodując szkody lub zniszczenia w domach 124 tys. osób – podała Al Jazeera.

≡ Lawiny błotne w Brazylii ≡

W lutym 2022 roku w Brazylii wystąpiły tragiczne w skutkach powodzie i osunięcia ziemi spowodowane ulewnymi deszczami w mieście Petropolis, na północ od Rio de Janeiro. Z powodu tego katastrofalnego zdarzenia pogodowego zginęło ponad 200, a około 800 osób musiało zostać umieszczonych w schroniskach. Pod koniec maja w Brazylii doszło do kolejnego kataklizmu. Tym razem dotknięte zostało Pernambuco, gdzie wskutek oberwania chmury w ciągu jednej nocy śmierć poniosło 130 osób.

≡ Fala upałów i huragan w USA ≡

We wrześniu w Kalifornii zanotowano najbardziej ekstremalną falę upałów w całej historii, kiedy temperatury przekraczały +38 stopni C. W tym samym miesiącu Stany Zjednoczone stanęły na drodze jednej z najsilniejszych burz w historii – huragan Ian pozbawił prądu elektrycznego około 1/4 Florydy, po czym ruszył na północ, w kierunku Północnej i Południowej Karoliny. Huragan, któremu zabrakło zaledwie 1 km/h do najwyższej piątej kategorii, przyczynił się do śmierci 114 osób. Zanim Ian dotarł do USA zabił pięć osób na Kubie i pozbawił prądu elektrycznego całą wyspę.

Instytut reasekuracyjny Swiss Re oszacował, że była to druga najdroższa ubezpieczona strata w historii po huraganie Katrina w 2005 roku i większa niż superburza Sandy z 2012 roku, która zalała Nowy Jork i New Jersey. W październiku, w następstwie huraganu, odnotowano kilka przypadków rzadkiej infekcji bakteryjnej zjadającej mózg. Przed huraganem Tom Knutson, czołowy naukowiec zajmujący się huraganami i zmianami klimatycznymi, ostrzegał, że „nawet jeśli same huragany nie zmienią się [z powodu zmian klimatycznych], to powodzie wywołane przez fale sztormowe zostaną pogorszone przez wzrost poziomu morza”.

≡ Burze piaskowe ≡

Kraje Bliskiego Wschodu, w tym Iran, Irak i Syria zostały w maju 2022 roku dotknięte burzami piaskowymi i pyłowymi, z powodu których 1000 osób trafiło do szpitali, głównie z powodu problemów z oddychaniem i zakłóciły loty do oraz z kilku miast. Bank Światowy ostrzegał wcześniej, że takie burze mogą wpłynąć m.in. na kluczową infrastrukturę czy transport. Chociaż burze piaskowe nie są niczym niezwykłym w tym regionie, zdarzają się wcześniej i częściej – zaczęły się już w marcu i rozprzestrzeniały się na coraz większym obszarze. Urzędnicy i ekolodzy ostrzegają, że prawdopodobnie staną się one bardziej dotkliwe ze względu na rosnące
globalne temperatury.

≡ Upały i susza w Wielkiej Brytanii ≡

28 lipca 2022 roku w Wielkiej Brytanii odnotowano najwyższą w historii temperaturę +40,3 stopnia C. Rekordowo wysokie temperatury w kraju przyniosły dotkliwą suszę, spowodowały niebywałe pożary i poważnie zakłóciły transport kolejowy. Poziomy rzek i zbiorników wodnych spadły do takiego stopnia, że trzeba było w niektórych miejscach racjonować wodę. Tymczasem brytyjska Agencja Bezpieczeństwa Zdrowotnego poinformowała, że w okresie wysokich temperatur zmarło 2 800 osób w wieku powyżej 65 lat, czyli znacznie więcej niż zwykle. Oczywiście było jeszcze wiele innych kataklizmów, takich jak tragiczne w skutkach powodzie w Afryce Zachodniej, z powodu których życie straciło ponad pół tysiąca ludzi, powodzie i lawiny błotne w
Południowej Afryce, ekstremalne ulewy w Australii czy grudniowa “apokaliptyczna” śnieżyca połączona z falami mrozów w Ameryce Północnej.

⇒ Źródło i mapy:

♦ IMGW, AFP, WMO, NOAA, C3S, New Scientist/USA Today, Gizmodo/eco-business.com/Sky News