Pomnikowy dąb szypułkowy im. prof. W. Szafera w Potulicach.
Pomnikowy dąb szypułkowy im. prof. W. Szafera w Potulicach.
Do końca relacji z wycieczki bąkowskiej (kujawsko-pomorskiej) tree hunterów, która miała miejsce na początku października 2023 roku, pozostały 4 artykuły. W tym przenoszę się do Potulic – dużej wsi położonej w woj. kujawsko-pomorskim, w powiecie nakielskim, w gminie Nakło nad Notecią. Znajduję się na działce o numerze ewidencyjnym 3144/8, a więc w zachodnim krańcu miejscowości.
Tutaj rośnie jeden z najbardziej charakterystycznie wyglądających dębów szypułkowych województwa, ale można pokusić się o stwierdzenie, że jest on również niezwykle oryginalny na tle naszych najdorodniejszych dębów rosnących na terenie kraju. Został on nazwany dębem im. prof. Wł. Szafera, którego imieniem nazwano też potężną lipę w Broniszowie ( » Pomnikowa lipa prof. Szafera w Broniszowie. ).
Drzewo oglądane w całości charakteryzuje regularna, gęsta korona, która jest zredukowana chirurgicznie w dolnych partiach. Wygląda to tak, jakby specjalnie “podzielono” drzewo na połowę, gdzie dolny fragment okazu tworzy dendrologiczna golizna (sam pień), a drugą połowę – gęste ulistnienie.
Jednak najbardziej fascynująca przygoda w odkrywaniu wyjątkowej rzeźby drzewa rozpoczyna się, kiedy podejdziemy do dębu bliżej i dokładnie mu się przyjrzymy.
W CRFOP wskazano ( Dąb_prof._Szafera_w_Potulicach ), że jest to “Drzewo o prawidłowej żywotności. Wymaga natychmiastowego przeprowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych.” Prawdopodobnie informacja ta dotyczy okresu sprzed wykonania, widocznych na okazie zabiegów pielęgnacyjno-stabilizacyjnych.
W pobliżu pnia dębu leży głaz z tablicą informacyjną. Podano na niej, że drzewo ma 900 lat, a więc mamy tu kolejny przykład zawyżenia wieku okazu i to znacznie.
Dąb ma finezyjnie ukształtowany pień, pełen zgrubień, narośli oraz śladów po chirurgicznej redukcji masywnych konarów z dolnych partii korony.
Na szczęście cały ten pakiet osobliwych ozdób pnia, znajduje się powyżej poziomu pierśnicy, dlatego pomiar jego obwodu nie stwarza tu zbyt wielu problemów i komplikacji.
Na dzień 8 października 2024 roku obwód pierśnicowy pnia drzewa wynosił 760 cm przy wysokości okazu wynoszącej 35 metrów. Zatem mamy tu do czynienia nie tylko z bardzo grubym i dorodnym drzewem, ale również wysokim.
Dąb został uhonorowany statusem pomnika przyrody na mocy Komunikatu Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy w sprawie uznania za pomniki przyrody (Dz. Urz. Woj. Rady Narodowej w Bydgoszczy z 15.02.1955 r., nr 2, poz. 7). Nowszymi aktami regulującymi prawne aspekty ochrony są:
× Rozporządzenie Nr 11/91 Wojewody Bydgoskiego z dnia 1 lipca 1991 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody tworów przyrody na terenie województwa bydgoskiego oraz
× Uchwała nr XLIV/940/2021 Rady miejskiej w Nakle nad Notecią z dnia 23 grudnia 2021 r. w sprawie pomników przyrody na terenie gminy Nakło nad Notecią.
Aby ochronić kilka długachnych i masywnych konarów drzewa przed wyłamaniem, ustawiono pod nimi metalowe podpory. Wnętrze okazu jest częściowo wypróchniałe o czym świadczą dziuple (niektóre wypełnione betonową plombą) i owocniki grzybów rozkładających drewno.
Jednym z nich jest pospolity i efektownie wyglądający żółciak siarkowy, którego stanowisko w postaci pięknej, jaskrawo-żółtej rozety wypatrzyliśmy na wysokości kilku metrów. Poza tym, gdy dobrze przyjrzymy się powyższym fotografiom, dostrzeżemy siedzące w pobliżu swojego gniazda szerszenie. A więc dąb ma naturalną i skuteczną ochroną przed nieproszonymi gośćmi, którzy chcieliby wdrapać się na drzewo.
W zależności od intensywności operacji słonecznej i zachmurzenia, żółciak “żongluje” barwami od jasno-żółtej do ciemno-pomarańczowej.
Także przy podstawie pnia drzewa, odnaleźliśmy owocniki grzybów. Tym razem był to ozorek dębowy.
Nie mniej efektownie wyglądają kikuty po zredukowanych chirurgicznie konarach drzewa, które przybierają wygląd bliżej nieokreślonego, leśnego stworka lub jakiejś jego części/fragmentu.
♦ DĄB SZYPUŁKOWY IM. PROF. WŁ. SZAFERA W ALBUMIE
DRZEWA POLSKI. NAJGRUBSZE. NAJSTARSZE. NAJSŁYNNIEJSZE. ♦
W albumie, od którego zaczęła się moja przygoda z wyjątkowymi drzewami, tak oto opisano fascynujący okaz, jakim jest dąb im. prof. Szafera: “Drzewo to – pomijając jego walory przyrodnicze – nosi imię Profesora Władysława Szafera (1886-1970), jednego z pionierów i najbardziej zasłużonych działaczy ochrony przyrody w dziejach naszego kraju.
Prof. Szafer był wybitnym botanikiem, współtwórcą paleobotaniki i animatorem nauki polskiej. Studia botaniczne odbył najpierw na Uniwersytecie w Wiedniu, a następnie we Lwowie pod kierunkiem prof. Mariana Raciborskiego.
W latach 1910-1912 uzupełniał swe wykształcenie na uczelniach leśnych Wiednia i Monachium. W 1917 r. objął kierownictwo Instytutu Botaniki, a następnie Katedry Systematyki i Geografii Roślin na Uniwersytecie Jagiellońskim. Był jednocześnie dyrektorem Krakowskiego Ogrodu Botanicznego.
Już w 1920 r. otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. W latach 1936-1938 pełnił funkcję rektora UJ. W czasie II wojny światowej działał jako organizator i konspiracyjny rektor UJ. Po wyzwoleniu stworzył i kierował działalnością dwóch krakowskich placówek PAN: Instytutem Botaniki (w latach 1953-1961) i Zakładem Ochrony Przyrody (1951-1956).
Dla uczczenia jego osiągnięć naukowych nadano mu doktoraty honoris causa Uniwersytetów: Karola w Pradze, Jagiellońskiego w Krakowie i im. Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Zmarł 16 listopada 1970 r. w Krakowie. Został pochowany na tamtejszym Cmentarzu Rakowickim.
“Dąb Szafera” z Potulic odznacza się zjawiskowym pokrojem. Jego wygląd (rozłożysta korona i stosunkowo krótki pień) świadczy, że wyrósł na otwartej przestrzeni. Charakterystyczny jest zwłaszcza najniższy, potężny konar odchodzący od pnia niemal równolegle do powierzchni gruntu ok. 3-4 m nad ziemią.
Drzewo ma oryginalnie ukształtowany odziomek przypominający nogę słonia. Pod dębem znajduje się głaz z pamiątkową tabliczką, mówiącą, że jest to “900-letni dąb Władysława Szafera”. W rzeczywistości drzewo to jest ponad dwa razy młodsze.
Odznacza się bardzo dobrym stanem zdrowia. Jego imponująca korona pokryta jest dużymi, zdrowymi liśćmi. Część suchych konarów została usunięta, a miejsca po ich odcięciu starannie zaimpregnowano.
Do Potulic najwygodniej jest dojechać ul. Potulicką z pobliskiego Nakła (miasto to leży przy trasie nr 10 prowadzącej z Bydgoszczy do Piły). Drzewo rośnie tuż przy wjeździe do miejscowości, po prawej stronie, na niedużej łączce przy ścianie lasu.”
Obwód pierśnicowy pnia drzewa zmierzony przez autorów albumu w 2011 roku wynosił 738 cm, zatem w ciągu 12 lat drzewo pogrubiło pień o 22 cm (760-738), co daje średnioroczny przyrost na poziomie 1,83 cm.
Natomiast szacunkowy wiek okazu został określony na 400 lat. Warto dodać, że dąb rośnie w dość korzystnym siedlisku, co pozwoliło roślinie na stosunkowo szybkie przyrosty, które na pewno nie trwały aż 900 lat.
Podobnie jak to ma miejsce w przypadku zacnej grupy “Dębów Bąkowskich”, dąb im. prof. Szafera jest drzewem stosunkowo mało znanym. W Internecie znajdziemy o nim kilka, przeważnie lakonicznych wpisów.
Część źródeł zawiera o drzewie wyłącznie fragmenty informacji, które odnajdziemy w cytowanym albumie. Nawet na portalu społecznościowym FB, trudno doszukać się czegokolwiek o tym okazie.
Poza częstym przypadkiem braku promocji najzacniejszych drzew przez gospodarzy danej gminy, mała popularność pomnikowego dębu może wynikać z miejsca, w którym rośnie i które jest raczej rzadko uczęszczane/odwiedzane przez ludzi.
Dla mnie to dodatkowy atut, bowiem przeważnie trafiają do niego ci, którzy interesują się takimi wspaniałymi drzewami i nie zrobią roślinie żadnej krzywdy.
⇒ Aktualnie jednym z najlepszych, internetowych źródeł informacji o dębie im. prof. Szafera jest artykuł Marka na Jego blogu: Dąb im. prof. W. Szafera z Potulic (pow. nakielski, kujawsko – pomorskie).
⇒ Bohaterem następnego wpisu, również będzie ogromny dąb, chociaż znajdujący się w znacznie słabszej kondycji zdrowotnej.
P O D S U M O W A N I E
1) W Potulicach (woj. kujawsko-pomorskie, powiat nakielski, gmina Nakło), na zachodnim krańcu miejscowości, na skraju lasu, po lewej (południowej) stronie drogi z Nakła do Bydgoszczy rośnie potężny i bardzo malowniczy dąb szypułkowy im. prof. Władysława Szafera, który od 1955 roku jest chroniony prawnie jako pomnik przyrody ożywionej.
2) Obwód pierśnicowy pnia drzewa wynosi 760 cm (pomiar własny z 08.10.2023 r.), wysokość 35 metrów (według danych z CRFOP), szacunkowy wiek 413 lat – według stanu na 2024 rok (na podstawie informacji z albumu “Drzewa Polski…”). Dąb odznacza się bardzo oryginalnym pokrojem, pień pokryty jest licznymi guzami, naroślami i owocnikami grzybów (m. in. ozorka dębowego oraz żółciaka siarkowego). W sezonie wegetacyjnym, tajemnicy olbrzyma z Potulic strzeże rodzina szerszeni, która mieszka w jednej z dziupli drzewa.
