Temperatura, opady i usłonecznienie w maju 2023 roku.

Bardzo suchy i bardzo słoneczny z temperaturami lekko poniżej normy. Tak zapisał się na kartach meteo maj 2023 roku. Czas na szczegółową analizę miesiąca zakochanych, w którym kwitną miliony kwiatów, a przyroda wydziela tysiące aromatów.

♦ TEMPERATURY ♦

Średnia obszarowa temperatura powietrza w maju 2023 r. wyniosła w Polsce 12,8°C i była o 0,6 stopnia niższa od średniej wieloletniej dla tego miesiąca (klimatologiczny okres normalny 1991-2020). Tegoroczny maj należy zaliczyć do miesięcy lekko chłodnych.

Najcieplejszymi regionami Polski były Podkarpacie i Niziny, gdzie średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła 13,2°C. Jeśli uwzględnimy podział Nizin na część wschodnią i zachodnią, to najcieplejszym obszarem naszego kraju w maju była zachodnia część tego regionu (13,4°C). Z kolei najchłodniejszym regionem były Sudety, gdzie średnia temperatura powietrza (11,5°C) była o 1 stopień niższa od normy.

Według klasyfikacji rangowej średniej temperatury miesięcznej, obejmującej okres od 1951 r., maj 2023 r. plasuje się na 42. pozycji. Był on chłodniejszy o 0,7 stopnia od zeszłorocznego, lecz cieplejszy od miesięcy majowych z lat 2019-2021. Najchłodniejszy od początku II połowy XX wieku był maj 1980 r., kiedy średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła tylko 9,3°C, natomiast najcieplejszy przypadł na rok 2018 (16,4°C).

Przestrzenne zróżnicowanie temperatury powietrza w maju było stosunkowo niewielkie i na przeważającym obszarze kraju średnia temperatura wyniosła od 11°C do 14°C. Najcieplej było w Warszawie (14,0°C), Wrocławiu (13,9°C) oraz w Poznaniu (13,8°C), najchłodniej w Zakopanem (10,0°C) oraz Ustce, Łebie i Kłodzku (11,3°C). W szczytowych partiach pasm górskich średnie miesięczne wartości temperatury były oczywiście najniższe (Kasprowy Wierch: 3,1°C, Śnieżka: 3,6°C).

Najwyższą wartość temperatury powietrza (27,0°C) odnotowano 21 maja w Szczecinie (informacja dotyczy jedynie stacji synoptycznych). Najcieplejszy okres tego miesiąca przypadł między 21 a 24 maja. Najniższą wartość temperatury powietrza (–2,6°C) zanotowano 9 maja w Zakopanem oraz 8 maja w Kozienicach (–2,5°C); w górach 9 maja na Kasprowym Wierchu termometr pokazał –5,7°C, a 3 maja na Śnieżce –4,0°C. Generalnie najchłodniejszym okresem był 1 oraz 8 i 9 maja; na wszystkich stacjach najniższe wartości temperatury wystąpiły w pierwszej dekadzie miesiąca.

W maju średnie dobowe temperatury powietrza mieściły się między wartościami kwantyli 5% i 95% temperatury średniej (wyznaczonymi na podstawie pomiarów w latach 1991-2020). Warto odnotować fakt wystąpienia w maju dwóch epizodów chłodu, w czasie których średnia temperatury dobowa na obszarze Polski zbliżyła się do wartości kwantyla 5%. Widoczne jest również wystąpienie cieplejszego okresu w drugiej dekadzie miesiąca. W maju 2023 r. nie odnotowano zarówno fal ciepła jak i fal chłodu.

Występujący od szeregu lat silny wzrostowy trend temperatury powietrza na obszarze Polski był w maju 2023 r. kontynuowany. Tylko od 1951 r. przeciętny wzrost temperatury powietrza w tym miesiącu szacowany jest na 1,81°C. Wartość współczynnika trendu jest zróżnicowana w poszczególnych regionach klimatycznych kraju. Najsilniejszy wzrost temperatury powietrza w maju (1951-2023) występuje w Pasie Pobrzeży i Wybrzeży Południowobałtyckich (ponad 2,2°C), najsłabszy – na Wyżynach (do 1,5°C).

♦ OPADY ♦

Obszarowo uśredniona suma opadu atmosferycznego w maju wyniosła w Polsce zaledwie 36,0 mm i była aż o 27,6 mm niższa od normy dla tego miesiąca, określonej na podstawie pomiarów w latach 1991-2020. Według klasyfikacji Kaczorowskiej miniony maj należy zaliczyć do miesięcy bardzo suchych (opady stanowiły 56,6 proc. normy dla tego miesiąca). Był to kolejny bardzo suchy maj.

Według klasyfikacji rangowej średniej obszarowej sumy opadów, obejmującej okres od 1951 r., maj 2023 r. plasuje się na 69. pozycji. Najbardziej zasobny w opady był maj 2010 r. (ze średnią sumą 145,9 mm), najmniej – w 1956 r. (zaledwie 24,8 mm). Tegoroczny maj był najmniej zasobnym w opady majem w XXI wieku i 5. najbardziej suchym od 1951 r.

Rozkład przestrzenny sumy opadów w maju 2023 r. był silnie zróżnicowany. Najwyższe sumy miesięczne odnotowano w Tatrach, na Podbeskidziu oraz w okolicy Włodawy (powyżej 80 mm). Z kolei najniższe opady, poniżej 20 mm (a miejscami nawet poniżej 10 mm), wystąpiły w północnej Polsce. W stosunku do normy wieloletniej (1991-2020) opady w maju 2023 r. na północy Polski nie przekraczały 30 proc. normy, na większości obszaru kraju były znacznie poniżej normy, jedynie miejscami w południowo-wschodniej Polsce dochodziły do 100 proc., a w okolicach Włodawy do 110 proc. Rozkład anomalii odzwierciedlał w znacznym stopniu przestrzenny rozkład opadów.

Zmienność skumulowanej sumy opadów atmosferycznych (od 1 stycznia 2023 r.) na obszarze kraju pokazuje, że skumulowana wysokość opadów do końca kwietnia systematycznie wzrastała (z wyłączeniem okresu suchego w pierwszej połowie lutego), utrzymując się powyżej normy wieloletniej.

W kwietniu zbliżała się nawet do wartości kwantyla 95% skumulowanej sumy opadu. Niestety w maju zaznaczyły się dwa długie (kilkunastodniowe) okresy ze znikomymi dobowymi sumami opadu, skutkiem czego na koniec miesiąca skumulowana suma opadu w zasadzie zrównała się z normą wieloletnią.

Zmiany wysokości opadów w okresie od 1951 r. w stosunku do normy dla okresu 1951-1980 wynoszą blisko 14%. Daje się jednak zauważyć wyraźną tendencję spadkową wysokości opadów w maju, która trwa od kilkunastu lat. Niezwykle ciekawych informacji dostarcza nam analiza parowania potencjalnego, obliczanego na podstawie standardowych danych meteorologicznych, jak również klimatycznego bilansu wodnego (KBW), będącego różnicą pomiędzy wysokością opadów a wielkością parowania. Ujemne wartości KBW pokazują obszary, na których parowanie przeważa nad opadami i w konsekwencji występuje utrata wilgoci z podłoża. W maju 2023 r. obserwowano silną utratę wilgoci przez podłoże.

Na większości obszaru kraju parowanie przekraczało 90 mm, podczas gdy suma opadów w niektórych regionach wyniosła poniżej 30 mm (szczególnie widać to na północy kraju). Skutkiem takiej sytuacji była utrata wilgoci, osiągająca wartości przekraczające 100 mm. Ogólnie na większości obszaru kraju notowane straty wilgoci przekraczały w maju 70 mm. Skumulowane wartości KBW z okresu styczeń-maj 2023 r. wskazują na wyraźny podział kraju na cześć zachodnią i północno-zachodnią oraz południowo-wschodnią.

W części zachodniej zaznacza się wyraźny niedobór wilgoci z wartościami KBW spadającymi poniżej –50 mm. Nieco mniejszy niedobór jest notowany w północno-wschodniej Polsce. Południowo-wschodnia część kraju charakteryzuje się dodatnimi wartościami KBW wskazującymi na niewielką przewagę opadów nad parowaniem, przy czym najwyższe wartości notowane są w obszarach górskich i podgórskich.

♦ USŁONECZNIENIE ♦

Liczne, długotrwałe układy wysokiego ciśnienia zalegające w maju nad Polską spowodowały, że praktycznie w całym kraju zanotowano wyższe usłonecznienie w stosunku do normy 1991-2020. Najwięcej słonecznych chwil było w północnej części kraju.

Najwięcej godzin ze Słońcem (aż 379) odnotowano w Ustce, niewiele mniej na pobliskich stacjach meteo. Z kolei najmniej Słońca (212 godzin) było w Zakopanem. Poza jedną stacją, wszystkie inne wskazały na dodatnią anomalię usłonecznienia, największą w Kołobrzegu (139%). Tylko stacja w Kłodzku pokazała 96% normy usłonecznienia.

Coraz wyższe temperatury, brak opadów, duże usłonecznienie i do tego dość częste, silniejsze podmuchy suchego wiatru, dały początek suszy, która w czerwcu szybko przybrała znaczny rozmiar.

♦ MAJ GLOBALNIE ♦

Według danych Copernicus Climate Change Service (C3S), temperatura powierzchni ziemi ogółem (lądów i oceanów) była w zeszłym miesiącu drugą najwyższą w historii maja i zaledwie o 0,07 st. C niższa od dotychczas najcieplejszego maja w historii, który miał miejsce w 2020 r. Ustalenia Copernicusa opierają się na wygenerowanych komputerowo modelach, które wykorzystują miliardy pomiarów z satelitów, statków, samolotów oraz stacji pogodowych na całym świecie.

Oceany, które pokrywają 70 procent powierzchni Ziemi, utrzymują planetę w stanie nadającym się do życia. Jednak globalne ocieplenie, spowodowane działalnością człowieka – głównie spalaniem paliw kopalnych – przyśpieszyło. Aktualnie temperatura na naszej planecie jest o 1,2 st. C wyższa w stosunku do czasów przedindustrialnych (przed epoką przemysłową), co już wywołało całą kaskadę niszczycielskich skutków zmian klimatycznych.

Dla odmiany, w południowej Europie maj był chłodniejszy i bardziej wilgotny niż średnia w latach 1991-2020, a ulewne deszcze doprowadziły do powodzi we Włoszech oraz na zachodnich Bałkanach. Mimo to na większości Półwyspu Iberyjskiego, a także w Danii, krajach bałtyckich (w tym w Polsce), południowej Skandynawii i dużej części zachodniej Rosji odnotowano warunki bardziej suche niż zwykle.

Globalnie oceany były w zeszłym miesiącu cieplejsze niż w jakimkolwiek innym maju w historii sięgającej XIX wieku. Według danych Copernicus Climate Change Service (C3S), temperatury powierzchni mórz, czyli na głębokości około 10 metrów, były o ćwierć stopnia Celsjusza cieplejsze niż oceany wolne od lodu w maju w stosunku do średniej wieloletniej w latach 1991-2020. Całoroczne długoterminowe trendy dodały 0,6 stopnia Celsjusza do wód powierzchniowych oceanu w ciągu ostatnich 40 lat – powiedziała zastępca dyrektora C3S Samantha Burgess, jednocześnie podkreślając, że w kwietniu również zarejestrowano nowy rekord ciepła.

Temperatury wód mogą ulec dalszemu wzrostowi w nadchodzących miesiącach, „bowiem widzimy, że sygnał El Nino nadal pojawia się na równikowym Pacyfiku” – podkreśliła w oświadczeniu, odnosząc się do okresowej, naturalnej zmiany wiatrów oceanicznych, która zwiększa efekt globalnego ocieplenia. Tymczasem na Antarktydzie zasięg lodu morskiego osiągnął rekordowo niski miesięczny zasięg po raz trzeci w tym roku; dane satelitarne pokazują, że w maju był on o 17 procent niższy w stosunku do średniej wieloletniej.

Źródło i mapy:

♦ IMGW, AFP, WMO, NOAA, C3S, https://klimat.imgw.pl/pl