Temperatura, opady i usłonecznienie w sierpniu 2024 roku.

Sierpień 2024 roku w pogodzie był mocno zaskakujący. Jeżeli chodzi o temperatury to był to zdecydowanie ciepły miesiąc na tle średnich wieloletnich, natomiast pod kątem opadów “wywrotowy”, ponieważ poza przewagą spokojnych i pogodnych dni, potrafił przynieść rekordowe, chociaż punktowe ulewy, między innymi we Wrocławiu, Jeleniej Górze, na Drołtowicach, w Warszawie czy Zamościu. Szczegóły poniżej.

♦ TEMPERATURY ♦

Średnia obszarowa temperatura powietrza w sierpniu 2024 r. wyniosła w Polsce 20,2°C i była o 1,7 stopnia wyższa od średniej wieloletniej dla tego miesiąca (klimatologiczny okres normalny 1991-2020). Tegoroczny sierpień należy zaliczyć do miesięcy anomalnie ciepłych termicznie. 

Najcieplejszym regionem Polski było Podkarpacie, gdzie średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła 21,2°C (wyższa o 2,2 stopnia od normy), najchłodniejszym – Pobrzeża, ze średnią 19,2°C, ale nadal o 1,2 stopnia wyższą od normy dla tego regionu.

Według klasyfikacji rangowej średniej temperatury miesięcznej, obejmującej okres od 1951 r., sierpień 2024 r. plasuje się na 5. pozycji (chłodniejszy o 1,1 stopnia od rekordowego sierpnia 2015 r.). Najchłodniejszy od początku II połowy XX wieku był sierpień 1956 r., kiedy średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła tylko 15,1°C.

Przestrzenne zróżnicowanie temperatury powietrza w sierpniu pokazuje, że wartości średniej miesięcznej temperatury powietrza na prawie całym obszarze kraju przekraczały 18,0°C. Najcieplej było w Warszawie (21,4°C), Rzeszowie, Poznaniu i Wrocławiu (21,3°C) oraz Zielonej Górze i Tarnowie (21,2°C), najchłodniej zaś w Elblągu i Resku (18,8°C), Łebie (18,7°C) oraz Zakopanem (17,9°C). W szczytowych partiach pasm górskich średnie miesięczne wartości temperatury były oczywiście najniższe (Kasprowy Wierch: 12,3°C, Śnieżka: 12,5°C).

Najwyższą wartość temperatury powietrza (34,6°C) odnotowano 25 sierpnia w Kozienicach (informacja dotyczy jedynie stacji synoptycznych). Warto zauważyć, że maksymalne wartości temperatur wystąpiły w tym miesiącu w dniach 16-17 i 25-30 sierpnia. Na Śnieżce 14 sierpnia zanotowano 21,2°C, na Kasprowych Wierchu 24 sierpnia było 20,6°C. Najniższą wartość temperatury (poza stacjami górskimi) zarejestrowano 13 sierpnia w Resku (6,6°C). Na Śnieżce najchłodniej było 5 sierpnia (1,2°C), a na Kasprowym Wierchu 22 sierpnia (2,7°C).

Przestrzenny rozkład wartości kwantyla 95% temperatury odzwierciedla w zasadzie warunki termiczne przedstawione na mapie średniej temperatury miesięcznej. Natomiast przestrzenny rozkład wartości kwantyla 5% temperatury pokazuje silne zróżnicowanie najniższych wartości temperatury minimalnej na obszarze kraju.

Sierpień charakteryzowała znaczna fluktuacja średniej dobowej temperatury powietrza. Pierwsze kilka dni miesiąca charakteryzował nieznaczny spadek temperatury poniżej średniej wieloletniej. Następnie można zaobserwować krótki okres o wartościach zbliżonych do średniej z wielolecia. Na początku 2. dekady miesiąca średnia dobowa temperatura zaczęła gwałtownie wzrastać i za wyjątkiem jednego dnia utrzymywała się powyżej średniej wieloletniej aż do ostatnich dni sierpnia. Uwagę zwracają również kilkudniowe okresy, w których temperatura przekraczała wartości kwantyla 95%.

Występujący od szeregu lat silny wzrostowy trend temperatury powietrza na obszarze Polski, był w sierpniu 2024 r. kontynuowany. Tylko od 1951 r. wzrost temperatury w tym miesiącu szacowany jest na 2,8°C. Wartość współczynnika trendu jest zróżnicowana w poszczególnych regionach klimatycznych kraju. Najsilniejszy wzrost temperatury powietrza w sierpniu występuje w Karpatach (3,1°C), najsłabszy – na Wybrzeżach i Pobrzeżach (do 2,5°C).

♦ OPADY ♦

Obszarowo uśredniona suma opadów atmosferycznych w sierpniu 2024 r. wyniosła w Polsce 64,3 mm i była o 1,9 mm niższa od normy dla tego miesiąca, określonej na podstawie pomiarów w latach 1991-2020. Według klasyfikacji Kaczorowskiej miniony sierpień należy zaliczyć do miesięcy przeciętnych (opady stanowiły 97% normy dla tego miesiąca).

Według klasyfikacji rangowej średniej obszarowej sumy opadów, obejmującej okres od 1951 r., sierpień 2024 r. plasuje się na 41. pozycji. Najbardziej zasobny w opady był sierpień 2006 r. (ze średnią sumą 158,2 mm), najmniej – w 2015 r. (zaledwie 16,6 mm).

Rozkład przestrzenny sumy opadów w sierpniu 2024 r. był silnie zróżnicowany. Najwyższe sumy miesięczne (ponad 150 mm) odnotowano na stacjach synoptycznych w Jeleniej Górze, Zamościu i Lesznie oraz w Tatrach. Z kolei najniższe opady, poniżej 30 mm, wystąpiły lokalnie w północno-wschodniej części Polski oraz na stacjach synoptycznych w Pile i Opolu. W stosunku do średniej wieloletniej (1991-2020) opady w sierpniu 2024 roku zawierały się między 30% (stacja synoptyczna w Białymstoku) a aż 364% normy (stacja synoptyczna w Zamościu). Rozkład anomalii w stosunku do normy wieloletniej odzwierciedla w znacznym stopniu przestrzenny rozkład opadów.

Średnia obszarowa skumulowana suma opadu w sierpniu utrzymywała się powyżej wartości średnich z wielolecia 1991-2020. Dodatkowo, charakterystyczne są dwa okresy znacznego przyrostu wartości skumulowanej średniej obszarowej sumy opadu – na początku oraz w połowie miesiąca. Charakterystyczny jest również okres z bardzo niewielkimi sumami opadu w ostatniej dekadzie sierpnia.

Ciekawych informacji dostarcza nam analiza parowania potencjalnego, obliczanego na podstawie standardowych danych meteorologicznych, jak również Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW), będącego różnicą pomiędzy wysokością opadów a wielkością parowania. Ujemne wartości KBW pokazują obszary, na których parowanie przeważa nad opadami i w konsekwencji występuje utrata wilgoci z podłoża. Obszary z najniższymi wartościami parowania w sierpniu 2024 r. to obszary górskie (Południowe Sudety i Pogórze Karpackie).

Najwyższe wartości parowania odnotowano w zachodniej części kraju – w pasie od Pojezierza Wielkopolskiego do Niziny Śląskiej oraz na terenach Niziny Mazowieckiej i Kotliny Sandomierskiej. Wartości parowania przekraczały tam 105 mm. Klimatyczny Bilans Wodny w sierpniu charakteryzuje duża zmienność przestrzenna. Obszary o zbliżonym do zera bilansie, to fragmenty Pojezierza Pomorskiego, Nizina Wielkopolska oraz Mazowiecka. Obszary górskie charakteryzowały się zdecydowanie dodatnim KBW. Największe niedobory wilgoci odnotowano w okolicach Opola.

Wysokość opadów atmosferycznych w sierpniu charakteryzuje się bardzo dużą zmiennością z roku na rok, bez wyraźnego trendu wieloletniego, z silnie zaznaczoną fluktuacją 15-, 17-letnią.

♦ USŁONECZNIENIE ♦

Jeżeli chodzi o usłonecznienie sierpnia 2024 r. to był to miesiąc z przewagą dodatniej anomalii, praktycznie na terenie całego kraju. Tylko w okolicach Warszawy i Tarnowa, usłonecznienie kształtowało się na poziomie normy 1991-2020. Najwięcej słonecznych chwil było w Polsce północno-zachodniej i wąskim pasie Polski wschodniej (300 godzin). Najmniej, około 220 godzin ze Słońcem zanotowano w okolicach Mławy i na Podhalu.

♦ SIERPIEŃ GLOBALNIE ♦

♦ Za nami najgorętsze lato w historii. I to bez udziału El Nino ♦

Naukowcy potwierdzili, że sierpień 2024 oraz lato pobiły nowe rekordy temperatury drugi rok z rzędu, czyniąc tym samym rok prawdopodobnie najcieplejszym w historii pomiarów. Dane z programu Copernicus, europejskiej służby ds. zmian klimatycznym, pokazują, że okres od czerwca do sierpnia przyniósł najwyższe temperatury od co najmniej 1940 r. “Jeśli brzmi to znajomo, to dlatego, że rekordy pobite przez glob zostały ustanowione zaledwie w zeszłym roku, gdyż postępujące zmiany klimatyczne spowodowane przez człowieka, wraz z tymczasowym impulsem ze strony El Nino, wciąż podnoszą temperatury i tym samym sprzyjają ekstremalnym warunkom pogodowym” – twierdzą naukowcy.

Północne lato meteorologiczne – obejmujące czerwiec, lipiec i sierpień – przyniosło średnią temperaturę na poziomie 16,8 stopnia Celsjusza – podał Copernicus. To o 0,03 stopnia Celsjusza cieplej niż dotychczasowy rekord ustanowiony w 2023 roku.

Dane Copernicusa sięgają 1940 roku, ale amerykańskie, brytyjskie i japońskie zapisy, które rozpoczynają się w połowie XIX wieku, pokazują, że ostatnia dekada była najcieplejsza od czasu regularnych pomiarów, a niektórzy naukowcy nie wykluczają, że po raz ostatni tak wysokie temperatury na Ziemi odnotowano ok. 120 tys. lat temu.

Sierpnie z lat 2024 i 2023 zrównały się pod względem temperatury, stając się najgorętszymi sierpniami na świecie, z temperaturą na poziomie 16,82 stopni Celsjusza. Lipiec był pierwszym od ponad roku, w którym świat nie ustanowił rekordu, odrobinę za rokiem 2023, jednak w związku z tym, że czerwiec 2024 był o wiele gorętszy niż czerwiec 2023, to lato było w sumie najgorętsze – powiedział dyrektor Copernicus, Carlo Buontempo. „Ten ciąg rekordowych temperatur zwiększa prawdopodobieństwo, że rok 2024 będzie najgorętszym rokiem w historii” – stwierdziła z kolei zastępczyni dyrektora Copernicus, Samantha Burgess.

W czerwcu i sierpniu globalna temperatura przekroczyła poziom 1,5 st. C powyżej średniej sprzed epoki przemysłowej – kluczowy próg ograniczający najgorsze skutki zmian klimatycznych. Również na przestrzeni ostatnich 13 z 14 miesięcy przyniosło średnie globalne wyższe niż 1,5 st. C. Jednak naukowcy nie uznają tego progu za ostatecznie stracony, dopóki nie zostanie zaobserwowane jego przekroczenie w ciągu kilku dziesięcioleci. Według Światowej Organizacji Meteorologicznej średni poziom ocieplenia wynosi obecnie około 1,2 st. C.

„Te trzeźwe liczby wskazują na to, jak kryzys klimatyczny zacieśnia swój uścisk” – powiedział Stefan Rahmstorf, klimatolog z Poczdamskiego Instytutu Badań nad Klimatem, który nie brał udziału w powstaniu raportu.

Buontempo podkreślił, że to “spocony uścisk, gdyż przy wysokich temperaturach punkt rosy – jeden z kilku sposobów pomiaru wilgotności powietrza – prawdopodobnie był tego lata rekordowo wysoki lub bliski rekordowemu w większości świata.”

Do zeszłego miesiąca Buontempo, podobnie jak niektórzy inni naukowcy zajmujący się klimatem, zastanawiał się, czy rok 2024 pobije rekord najgorętszego ustanowionego w zeszłym roku, głównie dlatego, że sierpień 2023 tak mocno odbiegał od średniej wieloletniej. Jednak w sierpniu 2024 r. odnotowano taki sam wynik jak w 2023 r., dzięki czemu Buontempo jest „prawie pewien”, że ten rok będzie najgorętszy w historii.

„Aby rok 2024 nie stał się najcieplejszym w historii, musimy zobaczyć bardzo znaczące ochłodzenie przez kilka pozostałych miesięcy, co na tym etapie nie wydaje się prawdopodobne” – podkreślił Buontempo. W przeciwieństwie do globalnego trendu, regiony takie jak Alaska, wschodnie Stany Zjednoczone, części Ameryki Południowej, Pakistan i strefa pustynna Sahel w północnej Afryce odnotowały w sierpniu niższe niż średnie temperatury – podano w raporcie. Ale inne, takie jak Australia – gdzie była zima – części Chin, Japonia oraz Hiszpania były najcieplejsze, odkąd prowadzone są stałe pomiary meteorologiczne.

Emisje gazów cieplarnianych powodowane przez człowieka przyczyniają się do ocieplenia planety, co zwiększa prawdopodobieństwo i intensywność katastrof klimatycznych, takich jak susze, pożary i powodzie.

W 2023 r. oraz na początku 2024 r. cykliczne zjawisko pogodowe El Nino mogło wpłynąć na globalne temperatury, choć naukowiec z Copernicusa Julien Nicolas powiedział AFP, że jego skutki nie były tak silne, jak ma to czasami miejsce. Tymczasem przeciwne zjawisko cyklicznego ochłodzenia, znane jako La Nina, jeszcze się nie rozpoczęło – dodał.

♦ Ekstremalne warunki pogodowe ♦

Klimatolodzy twierdzą, że nie są to tylko liczby w księdze rekordów, ale pogoda, która szkodzi ludziom, wyrządza największe problemy. „To wszystko przekłada się na więcej nieszczęść na całym świecie, ponieważ miejsca takie jak Phoenix zaczynają czuć się jakby byli grillowani na wysokim poziomie przez coraz dłuższe okresy w roku” – powiedział Jonathan Overpeck, dziekan środowiska i klimatolog z Uniwersytetu Michigan. Miasto w Arizonie ma za sobą w tym roku ciąg ponad 100 dni z pogodą o temperaturze 100 stopni Fahrenheita (37,8 stopni Celsjusza).

„Wraz z dłuższymi i bardziej dotkliwymi falami upałów w niektórych miejscach pojawiają się bardziej dotkliwe susze, a w innych bardziej intensywne deszcze i powodzie. Zmiany klimatu stają się zbyt oczywiste i zbyt kosztowne, by (dalej) je ignorować” – dodał.

Jennifer Francis, klimatolog z Woodwell Climate Research Center w Cape Cod, powiedziała, że mamy do czynienia z „zalewem” ekstremalnych upałów, powodzi, pożarów i silnych wiatrów, które stają się gwałtowne i niebezpieczne.

„Podobnie jak ludzie żyjący w strefie działań wojennych z ciągłym hukiem bomb i stukotem broni, stajemy się głusi na to, co powinno być dzwonkami alarmowymi i syrenami przeciwlotniczymi” – podkreśliła Francis w e-mailu przesłanym AP. W sierpniu „było bardziej sucho niż przeciętnie w większości kontynentalnej Europy” – zwracając uwagę na pożary, które nawiedziły kraje takie jak Grecja. Ale miejsca takie jak zachodnia Rosja i Turcja były bardziej wilgotne niż zwykle, w niektórych miejscach doszło do powodzi. Na wschodzie Stanów Zjednoczonych spadło więcej deszczu niż zwykle, w tym na obszarach zdewastowanych przez huragan Debby.

Oceany również nagrzewają się do rekordowych poziomów, zwiększając ryzyko bardziej intensywnych burz. Copernicus podał, że poza biegunami średnia temperatura powierzchni morza w sierpniu wyniosła nieco poniżej 21 stopni C, co stanowi drugi najwyższy poziom w historii dla tego miesiąca.

Choć większa część zeszłorocznych rekordowych upałów była spowodowana przez El Nino – tymczasowe naturalne ocieplenie części środkowego Pacyfiku, które zmienia pogodę praktycznie na całym świecie – efekt ten zniknął, co pokazuje, że głównym czynnikiem jest długoterminowa zmiana klimatu spowodowana przez człowieka.

„To naprawdę nie jest zaskakujące, że widzimy to, tę falę upałów, że widzimy te ekstremalne temperatury” – podkreślił Buontempo. „Z pewnością zobaczymy więcej” – dodał.

⇒ Źródło i mapy:

♦ IMGW, AFP, WMO, NOAA, C3S, New Scientist/USA Today, Klimat w Polsce – Portal Klimat IMGW-PiB