Aktualności
- 01 sty, 2024
Dąb szypułkowy “Chrześcijanin” z Januszkowic. Najgrubszy i najstarszy w woj. podkarpackim.
Dąb szypułkowy “Chrześcijanin” z Januszkowic.
Najgrubszy i najstarszy w woj. podkarpackim.
Witajcie serdecznie w Nowym 2024 Roku! Niech będzie lepszy dla każdego pod każdym względem! Zgodnie z zapowiedzią, rozpoczynam cykl artykułów do których materiał zbierałem razem z Markiem Łuszczyńskim (pomniki-przyrody.pl) podczas wyprawy na Podkarpacie w dniach 19-22 kwietnia 2023 roku. Przygotowałem aż 26 wpisów, z których 22 będą dotyczyć drzew, 3 artykuły poświęcę na pomniki przyrody nieożywionej, a 1 wpis będzie podsumowaniem całej wyprawy.
Zaprezentowane w poszczególnych artykułach drzewa to tylko wierzchołek dendrologicznego bogactwa Podkarpacia. Niemniej udało nam się odwiedzić wiele urokliwych zakątków oraz obejrzeć, a często również zmierzyć bardzo zacne i cenne drzewa, wśród których kilka egzemplarzy reprezentuje nie tylko okazy o najwyższej wartości w skali naszego kraju, ale również bezcenne z punktu widzenia dendroflory europejskiej. W drodze powrotnej (22 kwietnia), odwiedziliśmy jeszcze kilka innych wybranych drzew z pierwszej półki dendrologicznej. Chciałbym te 26 wpisów opublikować do końca marca. To ambitny plan i napięty harmonogram, ale może się uda. Zobaczymy. ;))
Cykl rozpoczynam jednym z najpotężniejszych i najstarszych dębów szypułkowych w kraju, który jednocześnie jest najstarszym i najgrubszym drzewem Podkarpacia. Dąb rośnie we wsi Januszkowice (powiat dębicki, gmina Brzostek). Odnajdziemy go po prawej stronie drogi z Januszkowic do Sowiny obok posesji oznaczonej nr 194B. Okazałe drzewo zostało nazwane “Chrześcijaninem”.
Osobnik już z daleka zwraca uwagę monstrualnymi rozmiarami pnia i gęstymi mchami, które nadają mu żywej, intensywnie zielonej barwy. Oprócz tego, dąb odznacza się wyjątkowo patriarchalnym wyglądem.
Drzewo jest otoczone drewnianym płotem, obok którego ustawiono tablicę informacyjną, z której możemy dowiedzieć się, m. in. że: “Dąb szypułkowy Chrześcijanin rosnący na działce nr 265 w miejscowości Januszkowice jest pomnikiem przyrody ustanowionym Zarządzeniem Nr 2/87 Wojewody Tarnowskiego z dnia 26 lutego 1987 r. Jest to najgrubszy dąb na Podkarpaciu, a także jeden z największych w Polsce o średnicy korony 22×17 m oraz wysokości ok. 20 m. Stary liczący około 600 lat olbrzym posiada w wypalonym pniu olbrzymią dziuplę zdolną pomieścić kilkanaście osób.”
“Miejscowa ludność wiąże opisywane drzewo ze znanymi postaciami historycznymi. Według legendy w jego cieniu odpoczywała królowa Jadwiga podczas podróży na Węgry, a nawet Władysław Jagiełło wracając z Węgier. Nazwa drzewa nawiązuje do chrztu Polski (966 r.).”
Jako ciekawostkę załączam podstawę prawną powołania “Chrześcijanina” na pomnik przyrody, czyli wspomniane wyżej Zarządzenie Nr 2/87 Wojewody Tarnowskiego z dnia 26 lutego 1987 r. ( 127_Dz_Urz_Woj_Tarnowskiego_3_30 ). Zarządzeniem tym powołano też inne pomniki przyrody, fragment dotyczący olbrzyma z Januszkowic znajduje się na stronie 4 (punkt 11.).
Nadszedł czas, aby stanąć w pobliżu drzewa i porównać wielkość jego pnia z sylwetką człowieka. To cudne dendrologiczne monstrum z ogromną ziejącą dziuplą.
Myślę, że we wnętrzu drzewa, spokojnie zmieściłoby się około 30 osób o gabarytach podobnych do moich i kto wie, czy dałyby radę szczelnie wypełnić całą przestrzeń.
Według informacji zawartych w CRFOP ( Dąb_szypułkowy_Chrześcijanin_w_Januszkowicach ), obwód pierśnicowy pnia drzewa wynosi 950 cm, wysokość 19 metrów. Zanim wykonaliśmy aktualny pomiar obwodu pnia, dokładnie obejrzeliśmy drzewo, aby ustalić najwyższy punkt przy nasadzie pnia, od którego odmierzymy wysokość pierśnicy (130 cm).
Z wynikami pomiarów obwodu pnia dębu mamy nieco zamieszania (co pomiar to inny wynik). Z jednej strony spowodowane jest to tym, że drzewo z roku na rok “chudnie”, ponieważ wskutek rozległych ubytków i uszkodzeń, a także z uwagi kiepską kondycję zdrowotną, systematycznie ubywa mu kory i tkanki drzewnej. Z drugiej strony, ludzie różnie go mierzą i dość często kombinują z pomiarem ubytku. Tymczasem zasady obowiązujące w dendrometrii mówią jasno – drzewa z dziuplą mierzymy tak samo, jak drzewa bez dziupli, czyli na wysokości 130 cm, odmierzonej od najwyższego punktu przy podstawie pnia, zataczając taśmą pełny okrąg.
Tak wygląda wnętrze “Chrześcijanina” – najstarszego i najgrubszego dębu woj. podkarpackiego. Według mnie, również najbardziej wytrwałego i walecznego, ponieważ jak się spojrzy na to, co drzewo przeszło i ile musi dźwigać bolączek starości na swoim pniu, to budzi we mnie ogromny szacunek i respekt. Tylko nieliczne stare drzewa są w stanie żyć przez długie lata przy tak rozległych ranach.
Okoliczni mieszkańcy mówią o “Chrześcijaninie”, że jest drzewem niezniszczalnym, ponieważ przetrwało kilka podpaleń, uderzenia piorunów, nawałnice, wichury, śnieżyce i tęgie mrozy. Dla lokalnej społeczności jest symbolem zwycięstwa, wytrwałości oraz siły. Jest doskonałym przykładem, że nigdy nie należy się poddawać.
♦ WIEK DRZEWA ♦
Dąb szypułkowy Chrześcijanin został naukowo przebadany pod kątem dendrochronologicznym przez dra Cezarego Pacyniaka, który określił jego wiek na 608 lat, według stanu na 1984 rok. Czyli w 2024 roku drzewo może obchodzić swoje 648 urodziny!
♦ OBWÓD PIERŚNICOWY PNIA ♦
Jak wspomniałem wyżej, pomiar obwodu pnia drzewa na wysokości pierśnicy jest utrudniony między innymi z uwagi na znaczny (i powiększający się) ubytek tkanki drzewnej od strony szosy. Starając się zachować jak największą dokładność i rzetelność przy pomiarze, w końcu udało się odmierzyć poziom 130 cm i obejść drzewo dookoła, aby odczytać wynik.
Przed odczytaniem, Marek jeszcze raz dokładnie sprawdził, czy taśma w którymś miejscu nie poluzowała się i czy zachowany jest równy poziom 130 cm dookoła całego pnia.
Wyszło nam 970 cm, a więc pomimo ogromnej dziupli i przy systematycznie powiększających się ubytkach kory/tkanki, dąb “Chrześcijanin” wciąż może być zaliczany do najokazalszych dendrologicznych olbrzymów rosnących na terenie Polski. Na pniu drzewa zauważyliśmy również dwie tabliczki (starszą i nowszą), którymi oznacza się pomniki przyrody.
Przykłady różnych wyników pomiaru obwodu pnia “Chrześcijanina” znajdziemy np. na stronie Rejestru Polskich Drzew Pomnikowych Piotra Gacha.
Co ciekawe, znaczne różnice w otrzymanych wynikach pomiaru obwodu pnia dębu mają miejsce w bardzo krótkich odstępach czasu. Który pomiar jest najbliższy sztuce dendrometrii? Nie czuję się właściwy do tej oceny, natomiast pragnę zwrócić uwagę, że pomiary obwodów pni tak dużych drzew nie należą (wbrew pozorom) do kategorii łatwych zadań.
♦ DĄB SZYPUŁKOWY “CHRZEŚCIJANIN” W ALBUMIE
DRZEWA POLSKI. NAJGRUBSZE. NAJSTARSZE. NAJSŁYNNIEJSZE. ♦
Autorzy albumu “Drzewa Polski…”, tak opisali prastary dąb z Januszkowic: “Drzewo to jest jednym z najgrubszych, choć mało znanych dębów Polski. Zalicza się również do najstarszych drzew swego gatunku rosnących na terenie naszego kraju. Jego nazwa ma sugerować, że jest rówieśnikiem chrztu Polski (który miał miejsce w 966 r.) – w rzeczywistości jest jednak o co najmniej 400 lat młodsze.
Lokalne legendy łączą je z postacią św. Jadwigi, królowej (a – pod względem formalnym – króla) Polski. Rzekomo miała ona odpoczywać pod konarami tego drzewa podczas swej podróży z Węgier – kraju swego pochodzenia (Jadwiga była córką Ludwika, prawnuczką króla Władysława Łokietka).
Jest to jednak mało prawdopodobne, podróż ta miała bowiem miejsce jesienią 1384 r., tymczasem badania naukowe wskazują, że opisywany dąb wykiełkował ok. roku 1376, był więc wtedy zapewne młodziutkim i niepozornym drzewem.
Dąb ten stanowi ciekawostkę dendrometryczną, bowiem – w przeciwieństwie do większości drzew, których obwód wraz z wiekiem się powiększa – w jego przypadku w ostatnich latach jest odwrotnie.
Jak wynika z archiwalnych publikacji, jeszcze w 2002 r. wynosił on aż 1042 cm, dzięki czemu “Chrześcijanin” mógł śmiało pretendować do miana najgrubszego dębu Polski (konkurencję mógł stanowić dla niego tylko nieistniejący już dzisiaj “Napoleon” z Mielna).
Jednak w dolnej części jego pnia znajduje się ogromna dziupla, której brzegi w ciągu ostatnich lat systematycznie się wykruszają. W rezultacie zmniejsza się obwód jego pnia. W 2005 r., wg pomiarów jednego z autorów, wynosił on już tylko 1005 cm. Obecnie liczy sobie ok. 1003 cm.
Gdyby nie dziupla zapewne, przekroczyłby już 1050 cm, zwłaszcza że mierzony tuż nad gruntem obwód wynosi ok. 1300 cm. Drzewo to jest przy tym charakterystycznie pochylone, zaś jego korę porastają gęste, efektowne mchy i porosty.
Stan zdrowotny tego dębu pozostawia, niestety, wiele do życzenia. Poza rozległym ubytkiem we wnętrzu pnia drzewo odznacza się silnie zawężoną i zredukowaną koroną typową dla sędziwych dębów będących już w fazie zamierania.”
♦ DĄB SZYPUŁKOWY “CHRZEŚCIJANIN” W KONKURSIE
DRZEWO ROKU 2022 ♦
Opisywany dąb został zgłoszony przez Niepubliczne Przedszkole Weldon Kids w Dębicy do konkursu Drzewo Roku 2022, w którym zdobył 518 głosów i zajął 10. miejsce. To potwierdza tezę autorów albumu o wciąż małej znajomości tego drzewa wśród ludzi, pomimo że mamy tu do czynienia z okazem wyjątkowym w skali naszego kraju.
Jak podano w zgłoszeniu do konkursu: “Mieszkańcy mówią o nim „niezniszczalne drzewo”, gdyż już kilka razy w historii swojego istnienia było podpalane. Po raz ostatni stanęło w płomieniach w latach 80-tych, kiedy to zapaliły się śmieci porozrzucane wokół dębu.
Po tym nieszczęsnym wydarzeniu wydawało się, że to koniec bytu Chrześcijanina. Jednak drzewo nie poddało się – na wiosnę na nowo odrodziło się i wciąż cieszy swoim widokiem mieszkańców wsi.”
A tak o “Chrześcijaninie” napisał śp. dr Cezary Pacyniak w swoim przewodniku („Najstarsze drzewa w Polsce”, Warszawa 1992 r.), według stanu na 1984 r.: “Wiek 608 lat, obwód 884 cm, pierśnica 281 cm, wysokość 28 m, stan zdrowotny 4. (czyli drzewo w 70% z obumarłą koroną i kłodą albo strzałą i dużymi ubytkami tkanki drzewnej).
Przy drodze gruntowej, w pobliżu bramy wjazdowej na teren Filii Zakładu Usług Chemizacyjno-Mechanizacyjnych SKR w Brzostku, rośnie potężny, majestatyczny dąb szypułkowy. W odziomkowej części pnia pozostały ślady po dawnej plombie i olbrzymia dziupla.”
⇒ Zatem naszą podkarpacką wyprawę rozpoczęliśmy bardzo solidnym, dendrologicznym akcentem, a zachwytu nad dębem “Chrześcijaninem” nie było końca, którego zresztą odwiedziliśmy dwa razy, 19 i 21 kwietnia.
⇒ Drzewo jest również zaprezentowane na kanale prof. Łukasza Łuczaja: https://www.youtube.com/watch?v=QYXMx7WZQzA
⇒ Tradycyjnie zachęcam również do lektury artykułu o “Chrześcijaninie” na blogu Marka, który znajduje się pod tym linkiem: https://www.pomniki-przyrody.pl/?m=202306
P O D S U M O W A N I E
1) W Januszkowicach (woj. podkarpackie, powiat dębicki, gmina Brzostek), po prawej stronie drogi z Januszkowic do Sowiny, przy Filii SKR w Brzostku – Januszkowice (w pobliżu posesji nr 194B) rośnie najgrubsze i najstarsze drzewo Podkarpacia, którym jest dąb szypułkowy “Chrześcijanin” o statusie pomnika przyrody. Jest to jednocześnie jeden z najstarszych i najgrubszych dębów Polski.
2) Wybrane parametry drzewa wynoszą: obwód pierśnicowy pnia 970 cm (pomiar własny z 19.04.2023 r.), wysokość dębu 19 metrów (według danych z CRFOP), wiek 648 lat – według stanu na 2024 rok (na podstawie badań dra C. Pacyniaka „Najstarsze drzewa w Polsce”, Warszawa 1992 r.).
3) Drzewo znajduje się z złym stanie technicznym (potężne ubytki tkanki drzewnej, rozległa dziupla, mocno zredukowana korona) oraz równie kiepskiej kondycji zdrowotnej. Mimo tego, dąb budzi zachwyt swoją kilkuset-letnią walecznością i fantastycznym wyglądem z gęstymi, grubymi stanowiskami mchów oraz porostów. Okaz został wzmocniony solidnymi wiązaniami linowymi w koronie.
