Pomnikowa lipa prof. Szafera w Broniszowie.

♦ BRONISZÓW ♦

Broniszów (dawniej Broniszów Tarnowski) to dość duża wieś (około 1000 mieszkańców), położona w województwie podkarpackim, w powiecie ropczycko-sędziszowskim, w gminie Wielopole Skrzyńskie. Miejscowość znajduje się mniej więcej w połowie drogi między Tarnowem a Rzeszowem.

W Broniszowie znajduje się niewielki (około 4 ha powierzchni) park podworski, w którym rośnie jedno z najokazalszych drzew Podkarpacia. W pobliżu skrzyżowania szosy nr 986 z Ropczyc do Wielopola wybudowano wiatę (przystanek autobusowy), kilka metrów od niej stoi tablica informacyjna.

Na tablicy napisano: “Pomnik przyrody Lipa prof. Szafera w Broniszowie”

Prof. Władysław Szafer zajmował się ochroną przyrody, florystyką, paleobotaniką, geografią roślin. Był twórcą polskiej szkoły paleobotanicznej, współtwórcą polskich parków narodowych, inicjatorem, inicjatorem odtworzenia populacji żubra w Puszczy Białowieskiej m.in. przez sprowadzenie dwóch samic czystej krwi z ZOO w Sztokholmie (Szwecja), uczestniczył w tworzeniu (wspólnie z Michałem Siedleckim) Międzynarodowego Biura Ochrony Przyrody w Brukseli, przekształconego później w Światową Unię Ochrony Przyrody. 

W 1935 r. zastosował po raz pierwszy metodę map izopolowych w interpretacji rozprzestrzenienia drzew. Metoda ta weszła do nauki światowej. Autor opublikował około 700 publikacji, z czego 473 pozycji dotyczy ochrony przyrody.

Kiedy wejdziemy na teren parku, warto zwrócić uwagę leżące na ziemi pozostałości zabytkowej kamieniarki i kapliczkę z figurą Matki Boskiej.

Obok obiektów ustawiona tablicę informacyjną, z której nie dowiemy się zbyt wiele, a szkoda.

∼ LIPA PROF. SZAFERA ∼

Kiedy spojrzymy przed siebie, wszystko staje się sprawą drugorzędną, bowiem nasze oczy ujrzą ogromną, majestatyczną lipę, której doniosłość spotęgowana jest wzniesieniem terenu, na którym rośnie drzewo. Bezapelacyjnie jest to dendrologiczna królowa parku!

W parku ochroną pomnikową objęto kilka okazów, w tym dwie lipy jako grupę drzew, wśród których znajduje się właśnie lipa prof. Szafera. Według rejestrów, w tym CRFOP ( Grupa_2_lip_szerokolistnych_w_Broniszowie ) mamy tu do czynienia z lipami szerokolistnymi, jednak sprawa dokładnego oznaczenia lipy prof. Szafera jest nieco bardziej zawiła.

Otóż w albumie “Drzewa Polski. Najgrubsze. Najstarsze. Najsłynniejsze” oznaczono i opisano ją jako lipę drobnolistną, natomiast prof. Łukasz Łuczaj widzi w niej krzyżówkę lipy szerokolistnej z lipą drobnolistną. W tym miejscu warto obejrzeć film profesora o broniszowskiej lipie na kanale YouTube: Lipa w Broniszowie koło Ropczyc, jedna z największych lip w Europie (youtube.com)

Bez względu na powyższe, tylko spójrzcie na tę lipę, w sumie nieważnie, w ilu procentach drobnolistnej, a w ilu szerokolistnej. Potęga, moc, przytłaczający ogrom, jednocześnie gracja, delikatność, swoboda i jedna z najwspanialszych lip w kraju!

Po połowie kwietnia wyglądała oszałamiająco w rozwijającej się szacie wiosennego ulistnienia. Po ceremonii podziwiania dendrologicznej królowej Broniszowa, a może i Podkarpacia, przyszedł czas na pomiar jej baśniowo prezentującego się pnia.

Zmierzyliśmy obwód pnia lipy w dwóch miejscach. Najpierw na wysokości pierśnicy, czyli na poziomie 130 cm, wyznaczonym od najwyższego punktu przy nasadzie pnia.

Na poziomie pierśnicy, obwód pnia drzewa wynosi 872 cm. Jednak w celu wykonania pomiaru zgodnego z zasadami obowiązującymi w dendrometrii, należało zmierzyć obwód pnia w najwęższym miejscu, znajdującym się między jego podstawą a wysokością pierśnicy.

Według tree hunterów, znajduje się ono mniej więcej na poziomie 100 cm nad gruntem.

Tam obwód pnia lipy prof. Szafera wynosi 842 cm, a więc o 30 cm mniej. Otrzymany w ten sposób wynik pomiaru można przyjąć jako oficjalny, czyli zgodny z regułami obowiązującymi w dendrometrii. Warto też zwrócić uwagę, że drzewo to może być zrostem kilku pojedynczych osobników.

♦ LIPA PROF. SZAFERA W ALBUMIE

DRZEWA POLSKI. NAJGRUBSZE. NAJSTARSZE. NAJSŁYNNIEJSZE. ♦ 

Autorzy wyżej wspomnianego albumu napisali o wielkiej lipie z Broniszowa następujące zdania: “Drzewo to jest jedną z najgrubszych i najstarszych lip rosnących na Podkarpaciu, poza tym jego historia wiąże się z losami nieznanej szerzej, ale wielce zasłużonej dla tego regionu postaci. Rośnie bowiem w dawnym parku podworskim należącym niegdyś do właściciela wsi Broniszów i zarazem starosty ropczyckiego prof.  Jerzego Fiericha (1900-1965). Był on wykładowcą Krakowskiej Akademii Ekonomicznej, wybitnym statystykiem, a także znanym historykiem i kronikarzem.

Z dziejami dawnego dworu związany jest również inny uczony pochodzący z Broniszowa (choć wówczas wieś nazywano Broniszowem Tarnowskim) – prof. Karol Olszewski (1846-1915), pracownik Uniwersytetu Jagiellońskiego, światowej sławy fizyk i chemik będący współtwórcą metody skraplania tlenu. Niestety, po okazałym niegdyś dworze pozostały jedynie piwnice ziemne – resztę strawił szalejący przed laty pożar. W niemal nienaruszonym stanie do naszych czasów dotrwał za to park, pełen okazałych drzew, z których największym i najcenniejszym jest opisywana lipa.”

“Lipa z Broniszowa jest typowym drzewem parkowym (wyrosłym na wpół otwartej przestrzeni). Ma krótki, masywny pień z licznymi, nisko wyrastającymi konarami tworzącymi rozległą i gęstą koroną o wymiarach 34×32 m. Cechą charakterystyczną są potężne napływy korzeniowe, które wykształciło dla zachowania statyki (rośnie na dość stromym stoku).

Warto dodać, że obwód pnia na wysokości 0,1 m od poziomu gruntu wynosi aż 1050 cm. Mimo dość sędziwego wieku drzewo to jest okazem zdrowia, o czym świadczą jego duże i wyjątkowo gęste liście.”

♦ LIPA PROF. SZAFERA W KONKURSIE

DRZEWO ROKU 2022 ♦

W 2021 roku królową podkarpackich lip zgłoszono do konkursu Drzewo Roku 2022, w którym uzyskała 1934 ważne głosy i zdobyła trzecie miejsce. Zgłoszenia dokonali pracownicy Urzędu Gminy Wielopole Skrzyńskie. Tak opisali swoją dendrologiczną chlubę w formularzu zgłoszeniowym: “Lipa od blisko pięciu wieków jest perłą parku podworskiego w Broniszowie. Polski botanik i profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Władysław Szafer aktywnie zabiegał o jej ochronę, dlatego nazywana jest jego imieniem. 

Lipa była przez wieki świadkiem wielu tragicznych i wzniosłych wydarzeń z historii wsi i jej mieszkańców. Przez lata posiadłość dworska zmieniała swoich właścicieli. Majątek stanowił również własność Jerzego Fiericha – profesora UJ, który był jej właścicielem aż do 1944 roku. Dwór wraz z otaczającym go parkiem stanowił wtedy ośrodek życia intelektualnego i kulturalnego dla odwiedzających. Otoczenie sprzyjało pracy twórczej, a w czasie okupacji ukrywali się tu profesorowie uniwersytetu. Obecnie park odwiedzany jest przez licznych turystów i mieszkańców. Stanowi też ważny element krajobrazowy miejscowości.”

⇒ Dodam jeszcze, że drzewo objęto ochroną pomnikową ponad 50 lat temu na mocy Orzeczenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie Nr RL.op.410/P/211/69 z dnia 20 sierpnia 1969 roku.

⇒ Kolega Marek również dał się oczarować lipą prof. Szafera i poświęcił jej wpis na swoim blogu, link: Pomnikowa lipa z Broniszowa (gm. Wielopole Skrzyńskie, podkarpackie) , w którym opisał również pozostałe pomnikowe drzewa rosnące w parku. Ja opiszę je w następnym artykule.

P O D S U M O W A N I E

1) W Broniszowie (woj. podkarpackie, powiat ropczycko-sędziszowski, gmina Wielopole Skrzyńskie) na terenie dawnego parku podworskiego rośnie lipa prof. Szafera – jedna z najgrubszych lip w kraju i prawdopodobnie najgrubsza na Podkarpaciu. Według autorów albumu “Drzewa Polski…” jest to lipa drobnolistna, w rejestrach pomników przyrody figuruje jako lipa szerokolistna, prof. Łukasz Łuczaj widzi w niej krzyżówkę (mieszańca) obu lip. Obwód pierśnicowy pnia drzewa wynosi 872 cm, natomiast na poziomie 100 cm nad gruntem – 842 cm (pomiary własne z 22.04.2023 r.), wysokość 26 metrów (według danych z CRFOP), szacowany wiek 358 lat (według informacji z albumu “Drzewa Polski…”).

2) Drzewo rośnie na wzniesieniu terenu i wykształciło bardzo gruby, masywny pień z licznymi, potężnymi i szeroko otwierającymi się konarami, które budują i jednocześnie dźwigają regularną, gęsto ulistnioną koronę. Drzewo zachwyca nie tylko imponującymi gabarytami i przyrodniczym dostojeństwem. Jak na swój wiek i rozmiary, odznacza się również bardzo dobrym stanem technicznym i zdrowotnym.  

3) Powyższe informacje i przede wszystkim wygląd fantastycznego drzewa skłaniają się do konkluzji, że lipa prof. Szafera z Broniszowa jest jednocześnie jednym z najcenniejszych okazów polskiej dendroflory, a także wyjątkowym osobnikiem w skali europejskiej. Sformułowanie “żywy skarb” nabiera przy niej bardzo realnego znaczenia.