Pomnikowe dęby w Dukli i Cergowej.

♦ DUKLA ♦

Dukla to miasto położone w woj. podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Dukla. Miejscowość znajduje się w środkowej części Beskidu Niskiego w dolinie rzeki Jasiołka i jej lewobrzeżnego dopływu potoku Dukiełka, u podnóża góry Cergowa (716 m n.p.m.), 17 km od granicy ze Słowacją. Miasto jest otoczone od południa Górami Dukielskimi i od północy Płaskowyżem Kobylańskim oraz Garbami Iwonickimi.

Znaczącą ciekawostką dendrologiczną Dukli jest aleja robinii akacjowej znajdująca się przy drodze krajowej nr 19. Aleję ze względu na jej wartości historyczne, krajobrazowe i przestrzenne w 2013 r. wpisano do rejestru zabytków. Na terenie Podkarpacia to jedyna tak długa aleja robinii akacjowej. Jej początki sięgają pierwszej połowy XIX w. Aleja składa się z dwóch szpalerów ograniczających pobocza drogi krajowej nr 19 prowadzącej z Dukli w kierunku północnym. Rozciąga się na długości około 1280 m. Początek bierze na wysokości parku otaczającego pałac, a kończy w okolicy dawnej przeprawy przez rzekę Jasiołkę w miejscowości Zboiska.

Szpalery składają się z drzew wyłącznie jednego gatunku: robinii akacjowej, rozstawionych w odległości przeciętnie 8 m. Poszczególne drzewa mają wysokość około 19–22 m i zasięg korony około 8–10 m. Szpalery oddalone są względem siebie o około 15 m. Są lekko nachylone ku osi drogi, tworząc w ten sposób wnętrze krajobrazowe porównywalne w kontekście architektury do korytarza. Według inwentaryzacji z 2011 r. aleja liczyła 247 drzew.

Wśród licznych zabytków Dukli udało nam się zwiedzić kościół i klasztor pw. św. Jana z Dukli w Dukli. Na parkingu zespołu klasztornego rośnie jeden z dębów papieskich, czyli potomek słynnego dębu Chrobry – wyhodowany z żołędzi poświęconych w 2004 r. przez Jana Pawła II.

Tablica upamiętniająca jego posadzenie jest obecnie mało czytelna. Dęby papieskie są jednym z obiektów odwiedzanych w ramach zdobywania Pielgrzymiej Odznaki Krajoznawczej “Śladami Jana Pawła II”. Regulamin tej odznaki zawiera załącznik z listą 410 dębów wraz z podaniem ich lokalizacji.

Dąb papieski w Dukli został posadzony w dniu 9 czerwca 2006 r., na pamiątkę dziewiątej rocznicy wizyty papieża Jana Pawła II w Dukli.

Klasztor oo. Bernardynów w Dukli powstał w 1741 r. Fundatorem był właściciel miasta Józef Wandalin Mniszech. Klasztor i kościół są głównym miejscem kultu św. Jana z Dukli, świątobliwego zakonnika bernardyńskiej prowincji z XV w. Po II wojnie światowej zostały tu przewiezione ze Lwowa główne relikwie Świętego. Od 2009 r. kościół cieszy się statusem sanktuarium na prawach diecezjalnych.

W 1835 r. pożar spowodował potężne spustoszenie w klasztorze i w kościele. Odbudowa trwała długo. Dopiero na przełomie XIX i XX w. doprowadzono kościół do okazałego wyglądu. Wtedy też powstała polichromia w nawie głównej, przedstawiająca życie i kult Patrona kościoła, autorstwa Tadeusza Popiela. Przez kilka lat w dukielskim zakonie przebywał o. Bernard Bulsiewicz – powstaniec i kaznodzieja.

Dukielski klasztor stał się centralnym miejscem kultu św. Jana po tym, jak trumna z relikwiami Świętego została sprowadzona w 1946 r. ze Lwowa do Rzeszowa, a następnie, w 1974 r. do Dukli. Została ona umieszczona w specjalnie przygotowanej kaplicy.

W dniach 9-10 czerwca 1997 r. ziemię dukielską nawiedził Jan Paweł II. 9 czerwca odwiedził sanktuarium, a następnego dnia podczas mszy św. w Krośnie dokonał aktu kanonizacji św. Jana z Dukli.

♦ POMNIKOWY DĄB SZYPUŁKOWY ♦

Na terenie rozległego i starannie utrzymanego ogrodu klasztornego ojców bernardynów w jego południowo – zachodnim narożniku, w bezpośrednim sąsiedztwie oczka wodnego (stawu), rośnie pomnikowy dąb szypułkowy.

Drzewo powołano na pomnik przyrody Decyzją Nr 150 RL.III.7141/29/83 z 02.09.1983 roku w sprawie uznania za pomnik przyrody. Według danych zawartych w CRFOP ( Dąb_szypułkowy_w_ogrodzie_klasztornym_w_Dukli ), obwód pierśnicowy pnia drzewa wynosi 559 cm, wysokość 25 metrów, szacunkowy wiek (znacznie zawyżony) 450 lat.

Dąb ten to osobnik soliterowy, czyli rosnący swobodnie na otwartej przestrzeni, w związku z czym nie musi konkurować z innymi drzewami o dostęp do światła.

Przy drzewie zamontowano tablicę informacyjną, na które opisano najważniejsze parametry i cechy pomnikowego okazu. Drzewo znajduje się w dobrym stanie technicznym i zdrowotnym.

Jego sylwetka odbija się w tafli wody, natomiast w koronie drzewa, wyraźnie widać ślady ingerencji ludzkiej, ponieważ jest ona uformowana na skutek silniejszych cięć.

Według stanu na 21 kwietnia 2023 roku, drzewo to było jedynym pomnikowym okazem rosnącym w Dukli.

♦ CERGOWA ♦

Więcej pomnikowych drzew można odnaleźć z sąsiadującą z Duklą wioską o nazwie Cergowa. Jak podaje Wikipedia: “W Cergowej znajduje się zespół dworski wpisany do rejestru zabytków pod nr rej. A-233 z 24 lutego 2009. W parku dworskim natomiast rośnie 550-letni dąb stanowiący pomnik przyrody.”

♦ DĄB PRZY DRODZE PUBLICZNEJ NAD BRZEGIEM RZEKI JASIOŁKI, NAPRZECIW DOMU NR 128 ♦

Zanim jednak udamy się do parku podworskiego, warto zatrzymać się przy drodze publicznej nad brzegiem rzeki Jasiołki, naprzeciw domu nr 128, gdyż tam rośnie pomnikowy dąb szypułkowy.

Podobnie jak to ma miejsce w pobliskiej Dukli, przy pomniku przyrody postawiono tablicę informacyjną, zawierającą najważniejsze informacje o drzewie.

Drzewo to jest bardzo łatwo dostępne, a ponieważ łatwy jest również pomiar obwodu jego pnia, postanowiliśmy go zmierzyć.

Według naszego pomiaru, obwód pnia dębu na wysokości pierśnicy wynosi 591 cm. Drzewo powołano na pomnik przyrody Orzeczeniem Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie Nr RL-Vib-13/P/1/53 z 2 listopada 1953 r.

Przyjmując dane z CRFOP ( Dąb_szypułkowy_nad_brzegiem_rzeki_w_Cergowej ): – obwód pnia dębu wynosi 584 cm, wysokość 21 metrów, szacunkowy wiek około 450 lat. Tradycyjnie przyczepię się do wieku, ponieważ uważam, że drzewo jest co najmniej o 200 lat młodsze.

W koronie pomnika przyrody można dostrzec ślady ingerencji chirurgicznej. Różne prace i zabiegi na drzewie, przeprowadzono zapewne ze względów bezpieczeństwa.

Część ran nie została jeszcze zalana kalusem. Poszczególne fragmenty okazu, przyozdobione są malowniczymi skupiskami mchów.

Stan techniczny dębu jest dość dobry, podobnie można ocenić jego stan zdrowotny. Na konieczność chirurgicznej redukcji części korony, wpływ ma też bliskość linii elektrycznej.

Pień okazu został przyozdobiony kapliczką. Widać na nim zgrubienia, guzy i ubytki kory. Drzewo prawdopodobnie ma też “pamiątkę” po burzy, czyli listwę piorunową.

Najcenniejszym z punktu widzenia starych drzew w Cergowej jest niewielki park podworski, do którego najlepiej maszerować od strony stacji paliw. Gdy chcemy do niego dotrzeć od terenów w pobliżu rzeki Jasiołka, napotkamy wysokie ogrodzenie.

♦ DĄB SZYPUŁKOWY 744 CM ♦

Gdziekolwiek człowiek nie rozejrzy się w parku, na pierwszy plan wychodzi potężny stary dąb, który jest bardzo cennym drzewem pod każdym względem.

Został powołany na pomnik przyrody Orzeczeniem Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie Nr RL-Vib-13/P/7/53 z 2 listopada 1953 r. Zatem w roku naszej wizyty (2023), drzewo obchodziło 70-lecie statusu pomnika przyrody ożywionej.

Tablica informacyjna znajdująca się w pobliżu dębu zawiera garść istotnych informacji o drzewie. Drzewo-weteran z Cergowej “posiada ażurową koronę, symetryczną, ukształtowaną cięciami w obrębie grubych konarów.

Pień główny o charakterystycznym dla osobnika butelkowatym, zrakowaciałym zgrubieniu świadczący o długotrwałym rozwoju zgnilizny białej. Układ korzeniowy dobrze rozbudowany, brak widocznych uszkodzeń. Początki zaniku partii peryferyjnych, posusz 30%.”

Dane o drzewie wskazane na tablicy są trochę nieaktualne. Niestety nie podano, na który dzień zostały wykonane. Tree hunterzy wykonali aktualny pomiar obwodu pnia. 

Aktualny obwód pnia drzewa na wysokości pierśnicy wynosi 744 cm. Wysokość okazu 30 metrów, szacunkowy wiek 550 lat (raczej zawyżony). Wysokość i wiek drzewa przytoczone na podstawie danych zawartych w CRFOP.

Warto zauważyć, że potężny dąb figuruje w rejestrze z drugim pomnikowym dębem jako grupa chronionych drzew ( Dęby_w_Cergowej ), przy czym drugi osobnik jest już powalony i martwy o czym będzie niżej.

Pomimo tak znacznych gabarytów i osobliwości dendrologicznej, jaką reprezentuje opisywane drzewo, jest ono raczej mało znane, a w Internecie znajdują się o nim tylko szczątkowe informacje. 

Taki stan zapomnienia dotyczy wielu starych drzew. Z jednej strony można argumentować to jako korzyść, ponieważ im mniej ludzi o nich wie, tym mniejsza szansa, że znajdzie się ktoś, kto będzie miał złe zamiary wobec danego drzewa.

Z drugiej strony ludzie bardzo często nie wiedzą lub nie zdają sobie sprawy, że w pobliżu ich domów i mieszkań rośnie naprawdę wyjątkowe, kilkuset-letnie drzewo. Władze gminy często nie kwapią się do promocji lokalnych osobliwości dendrologicznych.

Dlatego tree hunterzy są potrzebni do promocji drzew, chociaż ich praca, często jest niedoceniana. W tym hobby nie wolno się zrażać, tylko systematycznie należy robić swoje. 

Dla tree hunterów drzewa to codzienność i część życia, dzięki czemu dużo łatwiej znoszą brak reakcji otoczenia na dendrologiczne perły i diamenty. Czasami brak reakcji jest lepszy od reakcji…

♦ DĄB MARTWY (POWALONY) ♦

O drugim pomnikowym dębie z dwu-osobnikowej grupy można napisać właściwie jedno zdanie. Drzewo wiele lat temu złamało się i obecnie leży martwe, systematycznie oddając swoje zwłoki matce Ziemi. ;))

I dobrze. Pomniki przyrody ożywionej wszędzie, gdzie to jest możliwe, powinny być chronione do ostatniego fragmentu, aby w pełni spełniły swoje pożyteczne role w szeroko rozumianym obiegu materii.

⇒ Pomnikowe dęby w Dukli i Cergowej są bohaterami wpisu na blogu Marka pod tym linkiem: https://www.pomniki-przyrody.pl/?p=18302 , zatem zapraszam do lektury.

⇒ Następny podkarpacki wpis będzie dotyczył pięknego i urokliwego wodospadu.