Pomnikowy wodospad przy Młynie w Iwli.

Iwla to urokliwa wieś położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Dukla, w dolinie Iwielki, dopływu Wisłoki, przy drodze Dukla – Nowy Żmigród, i na stokach wzgórza Iwli. Jak podaje Wikipedia: “W Iwli do niedawna rósł najstarszy (400 lat) i najgrubszy (620 cm obwodu w pierśnicy) wiąz górski w Polsce, o nazwie Beskidnik. Obumarł on w ostatnich latach wskutek grafiozy – naczyniowej choroby wiązów. Był pomnikiem przyrody.” To bardzo znacząca strata wśród najokazalszych okazów dendroflory naszego kraju.

Do Iwli pojechaliśmy obejrzeć inny obiekt, tym razem z kategorii pomników przyrody nieożywionej. Jest nim bardzo malowniczy wodospad, który – jak podają źródła, – wyróżnia się od większości beskidzkich wodospadów ciągłym i dość dużym przepływem wody, bez względu na panujące warunki pogodowo-hydrologiczne. 

Wodospad ten jest nazywany wodospadem przy młynie, chociaż obecnie są to jedynie szczątki i pozostałości młyna. Budowę młyna wodnego w tym miejscu przerwał wybuch II wojny światowej. W 1944 r., w czasie dramatycznej operacji dukielskiej, Niemcy rozebrali zaczątki konstrukcji. Dziś możemy natrafić jedynie na ogołocone fundamenty.

Wodospad został objęty ochroną pomnikową na mocy rozporządzenia wojewody podkarpackiego z dnia 15 lutego 2002 r. w sprawie uznania za pomnik przyrody ( Wodospad_przy_młynie_w_Iwli ). Wniosek w tej sprawie złożyło Nadleśnictwo Dukla.

W skład pomnika przyrody wchodzą grunty pod wodami rzeki Iwielka na odcinku od km 16+640 do km 16+560, stanowiące cześć działki ewidencyjnej o numerze 802 wsi Iwla (Gmina Dukla) będące własnością Skarbu Państwa, w zarządzie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie.

Próg wodospadu mierzy 6 metrów szerokości, woda spada z wysokości 4,5 m do U – kształtnego zagłębienia o wymiarach 15 na 20 metrów.

Dzięki niezwykle barwnym skałom, wartkiemu nurtowi i ponadprzeciętnym walorom krajobrazowym, wodospad ten zaliczany jest do jednego z najpiękniejszych w całych Beskidach. Co ciekawe, dolina, w której przetaczają się krystaliczne wody rzeki, nazywana jest Doliną Śmierci.

To ponure określenie dotyczy fragmentu doliny rzeki Iwielki pomiędzy szczytami Dania i Chyrowa, w pobliżu wsi Chyrowa, Iwla oraz Głojsce. W dniach 11–14 września 1944 r, w trakcie operacji dukielsko-preszowskiej, toczyły się w tym rejonie ciężkie walki pomiędzy oddziałami pancernymi Armii Czerwonej i Wehrmachtu. 

Straty po obu stronach sięgnęły dziesiątek tysięcy zabitych i rannych, a ślady po bitwie widoczne były w terenie jeszcze wiele lat po wojnie. W związku z tym miejscowa ludność nazwała to miejsce Doliną Śmierci. Nazwa ta przyjęła się w kartografii i historiografii.

Próg skalny, z którego spada woda zbudowana jest z fliszu karpackiego. Jest to regionalne określenie występującego fliszu czyli serii naprzemianlegle ułożonych warstw skał osadowych morskiego pochodzenia, składających się z ławic i warstw na przemian zlepieńców, piaskowców, mułowców i iłowców, rzadziej rogowców i margli.

Skały te powstały na dnie mórz wskutek działalności tzw. prądów zawiesinowych, które doprowadziły do charakterystycznego, frakcjonalnego uwarstwienia.

Proces powstawania fliszu karpackiego trwał wiele milionów lat. Teren dzisiejszych np. Beskidów przykrywały wody przybrzeżnego morza Tetydy. Na jego dnie osadzał się, w formie charakterystycznych warstw, materiał znoszony przez wody z pobliskiego lądu.

Później nagromadzony, zdiagenezowany materiał skalny uległ sfałdowaniu, nasunięciu ku północnemu zachodowi, północy, północnemu wschodowi i wschodowi w formie płaszczowizn i wypiętrzeniu.

Nad wodospadem w Iwli kręcone były sceny do filmu „Wino truskawkowe”, oparte na opowiadaniach Andrzeja Stasiuka „Opowieści galicyjskie”.

⇒ Przepiękny wodospad w Iwli został również opisany na blogu Marka w tym artykule: Wodospad przy Młynie w Iwli (gm. Dukla, podkarpackie).

⇒ W następnym podkarpackim wpisie przeniosę się do zabytkowego parku w Kobylanach z bardzo cennymi okazami dębów szypułkowych.