Raport o stanie lasów w Polsce 2015.

Stan lasów w Polsce jest przedmiotem corocznej oceny władz państwowych. W ramach tej oceny na Lasy Państwowe – z mocy ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2015 r. poz. 2100 z późn. zm.) – został nałożony obowiązek corocznego sporządzania raportu o stanie lasów. Raport o stanie lasów w Polsce w 2015 roku opracowano na podstawie materiałów Ministerstwa Środowiska, Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych, Instytutu Badawczego Leśnictwa, Głównego Urzędu Statystycznego, Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej oraz statystyk międzynarodowych.

Celem raportu jest przedstawienie stanu lasów wszystkich własności w roku 2015. Dla lepszego zobrazowania tego stanu dane statystyczne odnoszące się do roku 2015 przedstawiono na tle danych z ostatnich lat, a tam, gdzie było to możliwe i celowe, porównano z wielkościami występującymi w innych krajach. Zakres raportu tworzą trzy grupy zagadnień:

• zasoby lasów w Polsce,
• funkcje lasu,
• zagrożenia środowiska leśnego. W  artykule przytoczyłem najważniejsze dane z raportu. Przy okazji zaznaczam, że pełny obraz danych statystycznych i rozwinięcie oraz omówienie poszczególnych punktów, znajduje się w samym raporcie, do przeczytania którego gorąco zachęcam.

⇒ Cały raport w pliku PDF znajduje się tutaj: raport-o-stanie-lasow-w-polsce-2015 (lasy.gov.pl)

Podstawowych informacji o wielkości i strukturze zasobów drzewnych w Polsce dostarczają wyniki Wielkoobszarowej Inwentaryzacji Stanu Lasu (WISL). W roku 2015 rozpoczęty został jej trzeci pięcioletni cykl. Celem tej inwentaryzacji jest ocena stanu lasów wszystkich form własności i kierunków zmian tego stanu w skali kraju i poszczególnych regionów. Pomiary WISL pozwalają na prowadzenie analiz aktualnego stanu lasu, m.in. pod kątem struktury gatunkowej, wiekowej i miąższościowej, oraz zmian w zasobach na podstawie porównywania wyników z pięcioletnich cykli pomiarowych. Z kolei głównym źródłem informacji o stanie zdrowotnym lasu i występowaniu szkód w lasach oraz zmianach tego stanu jest Monitoring Lasu realizowany corocznie w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska.

W 2015 r. opublikowano najnowszy cykliczny raport o stanie lasów Europy (State of Europe’s Forests 2015 – SoEF 2015). Dane zawarte w tym raporcie wykorzystano w „Raporcie o stanie lasów w Polsce 2015” jako uzupełnienie charakterystyki lasów Polski na tle wybranych krajów europejskich. Kraje przedstawiono w układzie pięciu grup, które tworzą: kraje śródziemnomorskie (Hiszpania, Francja, Włochy), kraje niemieckojęzyczne (Austria, Niemcy, Szwajcaria), państwa Europy Środkowej (Czechy, Rumunia, Słowacja i Węgry), państwa, z którymi Polska graniczy na wschodzie (Białoruś, Litwa, Ukraina), oraz państwa skandynawskie (Finlandia, Norwegia, Szwecja) reprezentujące odmienny typ leśnictwa od środkowoeuropejskiej gospodarki leśnej. Należy podkreślić, że dane zamieszczone w raporcie SoEF dla roku 2015 to wielkości prognozowane – określone w 2013 r. na postawie informacji z lat wcześniejszych – i nie można ich utożsamiać z bieżącymi danymi, np. GUS.

Obecnie powierzchnia lasów w Polsce wynosi 9215 tys. ha (według GUS – stan w dniu 31.12.2015 r.), co odpowiada lesistości 29,5%. Najwyższą lesistością (49,2%) charakteryzuje się województwo lubuskie, najniższą (21,3%) – województwo łódzkie. Według standardu przyjętego dla ocen międzynarodowych, uwzględniającego grunty związane z gospodarką leśną, powierzchnia lasów Polski na dzień 31.12.2015 r. wynosiła 9420 tys. ha. Powierzchnia lasów w Polsce jest zbliżona do powierzchni lasów Ukrainy i Włoch. W sześciu europejskich krajach (nie licząc Rosji) przekracza 10 mln ha.

♦ Struktura własności lasów ♦

W strukturze własnościowej lasów w Polsce dominują lasy publiczne – 80,8%, w tym lasy pozostające
w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe – 77,0%. W Polsce udział lasów własności prywatnej jest zróżnicowany przestrzennie; największy jest w województwach: mazowieckim – 44,9% ogólnej powierzchni lasów województwa, tj. 371,2 tys. ha, małopolskim – 43,6% (190 tys. ha) i lubelskim – 40,9% (239,1 tys. ha). Województwami o najniższym udziale lasów prywatnych są: lubuskie – 1,8% (12,5 tys. ha), zachodniopomorskie – 2,5% (20,4 tys. ha) i dolnośląskie – 3,5% (20,5 tys. ha).

♦ Struktura siedlisk ♦

W Polsce lasy występują w zasadzie na terenach o najsłabszych glebach, co znajduje odzwierciedlenie w układzie typów siedliskowych lasu. W strukturze siedliskowej lasów przeważają siedliska borowe, występujące na 51% powierzchni lasów; siedliska lasowe zajmują 49%. W obu grupach wyróżnia się dodatkowo siedliska wyżynne, zajmujące łącznie 6,3% powierzchni lasów i siedliska górskie, występujące na 8,6% powierzchni. Największym udziałem siedlisk lasowych wyróżniają się województwa małopolskie (86%) i podkarpackie (73%). Z kolei najwyższy udział siedlisk borowych występuje w województwie lubuskim (70%).

♦ Struktura gatunkowa ♦

Przestrzenne rozmieszczenie siedlisk w dużym stopniu znajduje odzwierciedlenie w strukturze przestrzennej gatunków panujących. Poza obszarem górskim, gdzie w składzie gatunkowym obserwuje się większy udział świerka, jodły i buka, w większości kraju przeważają drzewostany z sosną jako gatunkiem panującym. Gatunki iglaste dominują na 68,7% powierzchni lasów Polski. Sosna, która według WISL zajmuje 58,1% powierzchni lasów wszystkich form własności, 60,3% powierzchni w PGL LP i 55,4% w lasach prywatnych, znalazła w Polsce najkorzystniejsze warunki klimatyczne oraz siedliskowe w swoim eurazjatyckim zasięgu, dzięki czemu zdołała wytworzyć wiele cennych ekotypów (np. sosna taborska lub augustowska). Do dużego udziału gatunków iglastych przyczyniło się również ich preferowanie, począwszy od XIX w., przez przemysł drzewny.

♦ Struktura wiekowa ♦

W wiekowej strukturze lasu dominują drzewostany III i IV klasy wieku, występujące odpowiednio na 25,5% i 19,1% powierzchni. III klasa wieku dominuje w lasach większości form własności, a w lasach prywatnych jej udział wynosi 34,7%. Drzewostany powyżej 100 lat wraz z KO, KDO i BP zajmują w PGL Lasy Państwowe 12,6% powierzchni, a w lasach prywatnych – 3,1%. Udział powierzchni niezalesionej w lasach prywatnych wynosi 6,5% przy 3,1% w PGL LP. Znaczący udział powierzchni niezalesionej w lasach prywatnych wynika w pewnym stopniu z nieaktualnych zapisów ewidencji gruntów i budynków, rejestrów nieodpowiadających rzeczywistemu pokryciu terenu.

♦ Zmiany powierzchni lasów ♦

Według danych GUS, w latach 1991–2015 powierzchnia lasów w Polsce (według stanu ewidencyjnego) zwiększyła się o 521 tys. ha, w tym w ostatnim roku o 17 tys. ha. Podstawą prac zalesieniowych w Polsce jest „Krajowy program zwiększania lesistości” (KPZL). Z inicjatywy i na zlecenie Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa program ten został opracowany przez Instytut Badawczy Leśnictwa i zaakceptowany do realizacji przez Radę Ministrów w dniu 23.06.1995 r.

Zebrane doświadczenie związane z praktyczną realizacją „Krajowego programu zwiększania lesistości” wykazało konieczność jego modyfikacji, którą zakończono w 2002 r. W wyniku modyfikacji KPZL zwiększono przewidywany uprzednio rozmiar zalesień na lata 2001–2020 o 100 tys. ha, do 680 tys. ha, oraz zweryfikowano preferencje zalesieniowe dla wszystkich gmin w kraju. Głównym celem KPZL jest wzrost lesistości kraju do 30% w 2020 r. i 33% w roku 2050 oraz zapewnienie optymalnego przestrzenno-czasowego rozmieszczenia zalesień, a także ustalenie priorytetów ekologicznych i gospodarczych oraz instrumentów realizacyjnych.

Drastyczny spadek powierzchni zalesień (z 16 933 ha w 2006 r. do 2270 ha w roku 2015, czyli o 87%) jest m.in. wynikiem zmiany kryteriów przeznaczania prywatnych gruntów rolnych do zalesienia w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, w tym: podniesienia minimalnej zwartej powierzchni zalesień, wyłączenia ze wsparcia na zalesianie trwałych użytków zielonych i gruntów położonych na obszarach Natura 2000, oraz konkurencyjności ze strony dopłat bezpośrednich do produkcji rolnej.

Równie olbrzymi spadek powierzchni zalesień odnotowano w przypadku Lasów Państwowych, gdzie w 2015 r. zalesiono sztucznie zaledwie 748 ha, wobec 9,7 tys. ha w 2004 r. Przyczyną takiego stanu jest drastyczne zmniejszenie się powierzchni gruntów porolnych i nieużytków przekazywanych Lasom Państwowym do zalesień przez Agencję Nieruchomości Rolnych.

♦ Wielkość zasobów drzewnych ♦

Podstawowym źródłem informacji o miąższościowej strukturze zasobów drzewnych lasów w Polsce w ostatnich latach jest Wielkoobszarowa Inwentaryzacja Stanu Lasu. System pomiarów WISL pozwala na analizę wyników w układzie dowolnych okresów pięcioletnich. Według pomiarów przeprowadzonych w latach 2011–2015 i odniesionych do powierzchni lasów na koniec 2014 r., zasoby drzewne osiągnęły miąższość 2491 mln m3 grubizny brutto, z czego na Lasy Państwowe przypada 1965 mln m3, a na lasy prywatne – 409 mln m3.

Polskie lasy zaliczają się do czołówki europejskiej pod względem zasobności. Średnia dla Polski w statystykach SoEF 2015 (269 m3/ha, jeśli weźmiemy pod uwagę powierzchnię lasów łącznie z gruntami związanymi z gospodarką leśną) jest dużo wyższa od przeciętnej dla całej Europy – 163 m3/ha (z uwzględnieniem lasów Federacji Rosyjskiej – 114 m3/ha ).

Lasy spełniają w sposób naturalny lub w wyniku działań człowieka różnorodne funkcje, z których najważniejsze to:
• funkcje przyrodnicze (ochronne), wyrażające się m.in. korzystnym wpływem lasów na kształtowanie klimatu globalnego i lokalnego, regulację obiegu wody w przyrodzie, przeciwdziałanie powodziom, lawinom i osuwiskom, ochronę gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem;
• funkcje społeczne, które m.in. kształtują korzystne warunki zdrowotne i rekreacyjne dla społeczeństwa, wzbogacają rynek pracy i zapewniają rozwój edukacji ekologicznej społeczeństwa;
• funkcje produkcyjne (gospodarcze), polegające głównie na zdolności do odnawialnej produkcji biomasy, w tym przede wszystkim drewna i użytków ubocznych, a także realizacji gospodarki łowieckiej.

♦ Lasy w ochronie przyrody i krajobrazu ♦

Lasy w Polsce, jeden z najcenniejszych elementów naszego środowiska, chronione są poprzez wiele różnorodnych form ochrony przyrody. Są to: parki narodowe, krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe i stanowiska dokumentacyjne. Z mocy ustawy o lasach wybrane drzewostany mogą także uzyskiwać status ochronności odpowiedni do przypisanej im funkcji.

Najwyższą formą ochrony przyrody są parki narodowe, które obecnie – w liczbie 23 – zajmują powierzchnię
314,7 tys. ha (GUS wg stanu na dzień 31.12.2015 r.). Lasy w parkach występują na 195,2 tys. ha, tj. na 62% ogólnej ich powierzchni. Rezerwaty przyrody, w liczbie 1490, obejmują powierzchnię 166,9 tys. ha. Większość rezerwatów (1279) zlokalizowana jest na terenie PGL LP. Powierzchnia leśna w rezerwatach wynosi łącznie 95,6 tys. ha.

≈ Według stanu na dzień 31.12.2015 r. na terenie PGL LP zewidencjonowano: ≈

• 1279 rezerwatów przyrody o powierzchni 123,4 tys. ha (ryc. 32);
• obszary Natura 2000 o powierzchni 2891 tys. ha (38% powierzchni LP), w tym:
–– 133 obszary ptasie (OSO), zajmujące powierzchnię 2217 tys. ha (29,1%),
–– 706 obszarów o znaczeniu dla Wspólnoty (OZW) o łącznej powierzchni 1659 tys. ha (21,8%);
• 10 328 pomników przyrody, w tym:
–– 8523 pojedyncze drzewa,
–– 1471 grup drzew,
–– 130 zabytkowych alei,
–– 473 głazy narzutowe,
–– 204 skałki, groty i jaskinie,
w tym:
–– 163 pomniki powierzchniowe (346 ha);
• 8924 użytki ekologiczne o powierzchni 28 682 ha;
• 127 stanowisk dokumentacyjnych o powierzchni 1151 ha;
• 141 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o łącznej powierzchni 37 654 ha.

♦ Promocja zrównoważonego leśnictwa ♦

W 2015 r. Lasy Państwowe kontynuowały prowadzoną od roku 2013 kampanię „Lasy Państwowe. Zapraszamy”, której celem było przekonanie grup docelowych, że lasy będące w zarządzie Lasów Państwowych są w dobrych rękach i skutecznie zaspokajają potrzeby społeczne, ekologiczne i ekonomiczne społeczeństwa. Działania komunikacyjne obejmowały trzy podstawowe cele: kształtowanie w społeczeństwie świadomości korzyści płynących z lasów oraz znaczenia zrównoważonej gospodarki leśnej realizowanej przez LP, a także właściwej postawy wobec lasu. Do realizacji powyższych celów przygotowano wiele materiałów promocyjnych i ekspozycyjnych związanych z kampanią.

Ważnym nośnikiem informacji i edukacji była interaktywna wystawa z okazji Międzynarodowego Dnia Lasów „FOREST. Poland”, zainaugurowana 20 marca 2015 r. w siedzibie ONZ w Genewie. Ekspozycja była później jeszcze kilkakrotnie prezentowana, m.in. podczas Targów POLEKO oraz Targów DREMA w Poznaniu, a także w Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie.

Większość działań promocyjnych w imieniu PGL Lasy Państwowe koordynowana była przez Centrum Informacyjne Lasów Państwowych. We współpracy z innymi jednostkami LP, instytucjami i organizacjami CILP zorganizował w 2015 r. wiele konferencji, warsztatów, konkursów, imprez edukacyjnych i sportowych na szczeblu centralnym oraz regionalnym czy lokalnym. W raporcie powołano szereg przykładów powyższych działań.

Strona internetowa Lasów Państwowych jest podstawowym źródłem informacji o PGL LP oraz o tym, co dzieje się w polskich lasach. Zawiera treści dotyczące struktury organizacji, jej historii, gospodarki leśnej oraz działalności rynkowej i społecznej prowadzonej przez LP. W 2015 r. stronę główną LP odwiedziło 1,34 mln tzw. unikalnych użytkowników. Strona zanotowała prawie 4,5 mln odwiedzin i blisko 8,2 mln odsłon. W maju 2015 r. uruchomiona rok wcześniej strona poświęcona 90-leciu Lasów Państwowych otrzymała złotą nagrodę w konkursie Szpalty Roku w kategorii Digital – strona eventu. Strona w nowoczesny sposób, z wykorzystaniem multimediów, przedstawia podstawowe zadania Lasów Państwowych i historię organizacji.

Portal społecznościowy Facebook jest obecnie najbardziej popularnym narzędziem służącym komunikacji.
Lasy Państwowe mają blisko 260 tys. stałych użytkowników, na 135 fanpage’ach. Promocja lasów i leśnictwa odbywa się także przy wykorzystaniu serwisu YouTube – w 2015 r. umieszczono na oficjalnym kanale LP kilkadziesiąt produkcji filmowych dotyczących lasu, przyrody i leśnictwa. Na zlecenie Lasów Państwowych internetowy kanał telewizyjny Polimaty wyprodukował m.in. dwa filmy poświęcone lasom i gospodarce leśnej – odcinek główny odnotował blisko 190 tys. odtworzeń w ciągu ponad jednego miesiąca. Z kolei wortal edukacyjny „Las rysia eRysia” zanotował 290 tys. wizyt i 174 tys. unikalnych użytkowników. Bardzo dużą popularnością cieszą się też blogi tematyczne: „Blog Leśniczego” i „Blog Edukatora”.

Leśny Przewodnik Turystyczny czaswlas.pl jest bazą obiektów turystycznych Lasów Państwowych. W 2015 r. serwis odwiedziło 183 tys. unikalnych użytkowników. Strona zanotowała prawie 223 tys. odwiedzin i blisko 823 tys. odsłon. Lasy Państwowe są wydawcą i kolporterem prasy leśnej, adresowanej do różnych kręgów czytelników:

• miesięcznika „Głos Lasu” – magazynu wewnętrznego Lasów Państwowych;
• kwartalnika „Echa Leśne”, skierowanego do ludzi zainteresowanych polskimi lasami, głównie turystów i miłośników lasu, ale także do partnerów handlowych, nauczycieli, uczniów i studentów. W 2015 r. rozpoczęto wydawanie magazynu w wersji na tablety;
• „Biuletynu Informacyjnego Lasów Państwowych” – oficjalnego organu dyrektora generalnego LP. W biuletynie publikowane są akty prawne (zarządzenia, decyzje itp.) odnoszące się do gospodarki leśnej w Polsce.

♦ Rodzaje czynników stresowych oddziałujących na środowisko leśne ♦

Zagrożenie środowiska leśnego w Polsce należy do najwyższych w Europie. Wynika to przede wszystkim z położenia Polski na granicy dwóch klimatów, tj. kontynentalnego i morskiego, a w konsekwencji stałego i równoczesnego oddziaływania wielu czynników powodujących niekorzystne zjawiska i zmiany w stanie zdrowotnym lasów. Negatywnie oddziałujące czynniki, określane często jako stresowe, można sklasyfikować z uwzględnieniem:

• pochodzenia – jako abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne;
• charakteru oddziaływania – jako fizjologiczne, mechaniczne i chemiczne;
• długotrwałości oddziaływania – jako chroniczne i okresowe;
• roli, jaką odgrywają w procesie chorobowym – jako predyspozycyjne, inicjujące i współuczestniczące.

Oddziaływanie czynników stresowych na środowisko leśne ma charakter złożony, często cechuje je synergizm. Ponadto reakcja od momentu wystąpienia bodźca bywa przesunięta w czasie. Stwarza to wielką trudność w interpretacji obserwowanych zjawisk, zwłaszcza dotyczących bezpośrednich relacji przyczynowo-skutkowych. Z dotychczasowych badań i obserwacji wynika, że równoczesne działanie wielu czynników stresowych powoduje stałą, wysoką predyspozycję chorobową lasów i ciągłość procesów destrukcyjnych w środowisku leśnym. Okresowe nasilenie występowania choćby jednego czynnika (gradacja owadów, susza, pożary) prowadzić może do załamania odporności biologicznej ekosystemów leśnych oraz katastrofalnych zagrożeń (lokalnych lub regionalnych).

< Występowanie czynników stresowych może, w zależności od ich rodzaju i nasilenia, przynieść następujące skutki: >

♦ uszkodzenie lub ustąpienie (wyginięcie) poszczególnych organizmów;

♦ zakłócenie naturalnego składu i struktury ekosystemu leśnego oraz ubożenie różnorodności
biologicznej na wszystkich poziomach organizacji: genetycznym, gatunkowym, ekosystemowym
i krajobrazowym;

♦ uszkodzenie całego ekosystemu leśnego, trwałe ograniczenie produkcyjności siedlisk i przyrostu
drzew, a zatem zmniejszenie zasobów leśnych i funkcji pozaprodukcyjnych lasu (ochronnych,
społecznych);

♦ całkowite zamieranie drzewostanów i synantropizację całego zbiorowiska roślinnego.
Skutek oddziaływania czynników stresowych na środowisko leśne jest pochodną tych czynników oraz
odporności ekosystemów leśnych.

♦ Stan uszkodzenia lasów ♦

Stan uszkodzenia lasów w Polsce oceniany jest corocznie od 1989 r. w ramach programu Monitoringu Lasów, będącego jednym z elementów systemu Krajowego Monitoringu Środowiska. Od 2007 r. funkcjonuje sieć Stałych Powierzchniach Obserwacyjnych I rzędu o gęstości 16 x 16 km, zgodna z rekomendacją międzynarodowego program ICP Forests. W 2009 r. sieć powierzchni została zagęszczona do oczka 8 x 8 km i od tego roku jest wspólna dla programu Monitoringu Lasów oraz Wielkoobszarowej Inwentaryzacji Stanu Lasu.

Obserwacjami objęte są lasy różnych form własności oraz podlegające różnym formom ochrony. Obserwacje są wykonywane na powierzchniach zlokalizowanych w drzewostanach w wieku powyżej 20 lat; wybierane są do nich drzewa próbne wszystkich gatunków drzewiastych. W ramach programu Monitoringu Lasów corocznie na Stałych Powierzchniach Obserwacyjnych I rzędu (SPO I rz.) przeprowadzana jest m.in. ocena defoliacji koron drzew. Poziom defoliacji, czyli ubytku liści lub igieł, szacowany w 5-procentowym odstopniowaniu, jest jednym z parametrów służących do oceny stanu uszkodzenia drzew w terenie, a w szerszym ujęciu również całych drzewostanów. Dla celów sprawozdawczych, wyniki szacowania defoliacji danego gatunku podaje się w 5 klasach, tj.: 0 – bez defoliacji (do 10%), 1 – lekka defoliacja (11–25%), 2 – średnia defoliacja (26–60%), 3 – silna defoliacja (powyżej 60%), 4 – drzewa martwe.

W 2015 r. obserwacje stanu koron przeprowadzono na 40 360 drzewach w wieku powyżej 20 lat, znajdujących się na 2018 Stałych Powierzchniach Obserwacyjnych I rzędu. Średnia defoliacja wszystkich gatunków razem wynosiła 21,5%, iglastych razem – 21,6%, a liściastych razem – 21,4%. Udział drzew zdrowych (do 10% defoliacji) gatunków razem wynosił 11,9%, a udział drzew uszkodzonych (powyżej 25% defoliacji) – 16,7%. Gatunki liściaste charakteryzowały się wyższym udziałem drzew zdrowych (16,2%) oraz wyższym udziałem drzew uszkodzonych (18,4%) niż gatunki iglaste (odpowiednio 9,6% i 15,8%).

Najzdrowsza wśród gatunków iglastych okazała się jodła, która charakteryzowała się najwyższym wśród tej grupy gatunków udziałem drzew zdrowych (19,5% drzew), niskim udziałem drzew uszkodzonych (15,3%) oraz najniższą średnią defoliacją (20,0%). Najbardziej uszkodzony był świerk, u którego zanotowano niski udział drzew zdrowych (12,2%), najwyższy udział drzew uszkodzonych (25,1%) oraz najwyższą średnią defoliację (23,0%).

Najzdrowszy wśród gatunków liściastych okazał się buk, który charakteryzował się najwyższym wśród tej grupy gatunków udziałem drzew zdrowych (38,3% drzew), najniższym udziałem drzew uszkodzonych (5,2%) oraz najniższą średnią defoliacją (15,7%). Najbardziej uszkodzony był dąb, u którego zanotowano najniższy udział drzew zdrowych (5,2%), najwyższy udział drzew uszkodzonych (28,1%) oraz najwyższą średnią defoliację (24,5%).

♦ PODSUMOWUJĄC: ♦

1. Lasy w klimatyczno-geograficznej strefie położenia Polski są najbardziej naturalną formacją przyrodniczą. Stanowią niezbędny czynnik równowagi ekologicznej, ciągłości życia, różnorodności krajobrazu, a także neutralizacji zanieczyszczeń, przez co przeciwdziałają degradacji środowiska. Zachowanie lasów jest nieodzownym warunkiem ograniczania procesów erozji gleb, zachowania zasobów wodnych i regulacji stosunków wodnych oraz ochrony krajobrazu. Lasy w sposób nierozdzielny są formą użytkowania gruntów, zapewniającą produkcję biologiczną o wartości rynkowej oraz dobrem ogólnospołecznym kształtującym jakość życia człowieka.

2. Ekosystemy leśne stanowią w Polsce najcenniejszy i najliczniej reprezentowany składnik wszystkich
form ochrony przyrody. Zajmują 38,0% obszarów objętych ochroną prawną. W odniesieniu do ogólnej powierzchni leśnej udział lasów chronionych wynosi 41,3%, a lasów ochronnych – w tym głównie wodochronnych, wokół miast i uszkodzonych przez przemysł – 41,2%. Udział lasów ochronnych wszystkich własności w ogólnej powierzchni leśnej kraju osiągnął wielkość 41,2%, a z uwzględnieniem powierzchni rezerwatów – 42,3%.

W Lasach Państwowych udział ten wynosi obecnie 52,3% całkowitej powierzchni leśnej, a przy uwzględnieniu również powierzchni rezerwatów (102 tys. ha) – 53,7%. Wśród wyróżnianych kategorii największą powierzchnię zajmują lasy wodochronne – 1541 tys. ha, wokół miast – 628 tys. ha i uszkodzone przez przemysł – 466 tys. ha. Obszary Natura 2000 pokrywają obecnie ok. 20% powierzchni kraju. W PGL LP obszary ptasie (OSO) zajmują powierzchnię 2217 tys. ha (29,1% powierzchni gruntów LP), a siedliskowe (OZW) – 1659 tys. ha (21,8%).

3. Zasoby drzewne kraju sukcesywnie się zwiększają. Wyrazem tego jest wzrost ich miąższości do 2,5 mld m3 grubizny brutto. Zasoby drzewne w PGL Lasy Państwowe (1,9 mld m3) są największe w kraju i charakteryzują się przeciętną zasobnością wynoszącą 277 m3/ha i średnim wiekiem drzewostanów 58 lat. W lasach prywatnych wielkości te wynoszą odpowiednio 234 m3/ha i 48 lat.

4. W 2015 r. areał corocznych zalesień gruntów porolnych i nieużytków, prowadzonych w ramach „Krajowego programu zwiększania lesistości”, uległ dalszemu zmniejszeniu w porównaniu z latami poprzednimi. W roku 2015 powierzchnia zalesień (sztucznych) wyniosła 2,8 tys. ha gruntów porolnych i nieużytków (w roku 2014 zalesiono 3,8 tys. ha, w 2013 – 4,1 tys. ha). Drastyczny spadek powierzchni zalesień jest m.in. wynikiem zmiany kryteriów przeznaczania prywatnych gruntów rolnych do zalesienia w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, w tym: podniesienia minimalnej zwartej powierzchni zalesień, wyłączenia ze wsparcia na zalesianie trwałych użytków zielonych i gruntów położonych na obszarach Natura 2000, oraz konkurencyjności ze strony dopłat bezpośrednich do produkcji rolnej.

5. Lasy są odnawialnym źródłem surowców drzewnych, warunkującym rozwój cywilizacyjny bez szkody dla środowiska. Użytkowanie zasobów drzewnych realizowane jest na poziomie poniżej możliwości przyrodniczych, określonych zgodnie z zasadą trwałości lasów i zwiększania zasobów drzewnych. W roku 2015 pozyskano w Polsce 38 327 tys. m3 grubizny netto, w tym w PGL Lasy Państwowe – 36 497 tys. m3 grubizny, tj. 102,1% wielkości orientacyjnego, rocznego, miąższościowego etatu cięć, z czego w ramach cięć rębnych 18 253 tys. m3 (97% etatu), a przedrębnych – 18 224 tys. m3 (107,7 % etatu).

W ramach cięć przygodnych i sanitarnych, wynikających z potrzeb porządkowania drzewostanów w związku z likwidacją skutków zjawisk klęskowych, pozyskano 5097 tys. m3 drewna (14,0% grubizny ogółem). Wielkość rębni zupełnych ograniczono do powierzchni 26,6 tys. ha, pozyskane zaś z nich drewno – do 6861 tys. m3 grubizny, czyli do 18,3% ogólnego pozyskania grubizny. W Lasach Państwowych udział pozyskania grubizny w przyroście bieżącym, według danych z ostatnich 20 lat, wyniósł 56%.

6. Lasy polskie znajdują się w sytuacji stałego zagrożenia przez czynniki abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne – należy ono do najwyższych w Europie. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego nadal stanowią istotne niebezpieczeństwo dla ekosystemów leśnych. Stałe oddziaływanie zanieczyszczeń i ich dotychczasowa akumulacja w środowisku leśnym zwiększają predyspozycje chorobowe lasów. Stan zdrowotny lasów w Polsce, oceniany na podstawie defoliacji koron drzew, uległ jednak nieznacznej poprawie. Udział drzew uszkodzonych (defoliacja powyżej 25%) zmniejszył się z 18,9% w roku 2014 do 16,7% w roku 2015. Wzrósł nieznacznie udział drzew zdrowych (z 11,6% w roku 2014 do 11,9% w 2015 r.). Średnia defoliacja określona dla wszystkich gatunków wyniosła 21,5%; jest to wielkość najniższa w ostatnim 5-leciu.

7. Polska należy do krajów, w których niekorzystne zjawiska związane z masowymi pojawami szkodników owadzich występują w wyjątkowo dużej różnorodności i cyklicznym nasileniu. W celu ograniczenia szkód powodowanych w drzewostanach przez owady konieczne jest podejmowanie działań profilaktycznych oraz prowadzenie zwalczania na obszarach zagrożonych. W roku 2015 aktywność najgroźniejszych szkodników pierwotnych była niska. Wyjątek stanowiły imagines chrabąszczy Melolontha sp. Zabiegi ochronne wykonano na powierzchni ponad 86 tys. ha, w tym przeciwko chrabąszczowatym na powierzchni ponad 69 tys. ha. Rozmiar cięć sanitarnych w porównaniu z rokiem poprzednim zwiększył się nieznacznie, o 6%.

Panująca susza w 2015 r. (długotrwałe, ekstremalnie wysokie temperatury połączone z brakiem opadów) spowodowała znaczące osłabienie lasów w Polsce. Warunki atmosferyczne doprowadziły do uaktywnienia się chorób grzybowych, zwłaszcza chorób korzeni, oraz stworzyły doskonałe okoliczności do rozwoju szkodników wtórnych. Negatywne skutki oddziaływania połączonych ww. czynników abiotycznych i biotycznych widoczne były już w drugiej połowie 2015 r., natomiast największe nasilenie szkód w lasach (zwiększony rozmiar cięć sanitarnych, w tym w szczególności pozyskanie posuszu) przypadnie na rok 2016 i prawdopodobnie odczuwalne będzie w latach następnych. Do najważniejszych szkodników wtórnych drzewostanów sosnowych w 2015 r. należał przypłaszczek granatek oraz kornik ostrozębny, którego gradacyjne występowanie odnotowano przede wszystkim na terenie RDLP Lublin.

8. Areał występowania grzybowych chorób infekcyjnych zmniejszył się w 2015 r. o 17%, obejmując powierzchnię 172,5 tys. ha. Największe zmiany w areale występowania (spadek zagrożenia o 50%) dotyczą dwóch chorób aparatu asymilacyjnego (zjawiska zamierania pędów sosny i mączniaka dębu). Wzrosła  natomiast powierzchnia występowania osutek (o 36%). Utrzymuje się tendencja poprawy stanu zdrowotnego większości gatunków drzew liściastych, w tym przede wszystkim dębu, buka, jesionu i olszy. Istotne pogorszenie stwierdzono jedynie w drzewostanach z udziałem brzozy oraz takich gatunków, jak jawor, wiąz czy jodła. Ogólnie zamieranie drzew objęło powierzchnię 7,5 tys. ha (w 2014 r. – 10,2 tys. ha).

9. Szkody o znaczeniu gospodarczym wyrządzają też roślinożerne ssaki, głównie jeleń, sarna, łoś oraz – lokalnie – gryzonie (bobry i myszowate). W 2015 r. uszkodzenia spowodowane przez gatunki łowne i chronione wystąpiły na łącznej powierzchni 89,5 tys. ha, porównywalnie do roku 2014, w którym areał ten wyniósł 90,2 tys. ha.

10. Liczba pożarów lasu w 2015 r. była jedną z najwyższych w ostatnim 15-leciu. Zarejestrowano 12 257 pożarów, o 7012 więcej niż w roku poprzednim, a spaleniu uległo 5510 ha drzewostanów, o 2820 ha więcej niż w roku 2014. Głównymi przyczynami pożarów były podpalenia oraz zaniedbania (pożary wywołane w sposób niezamierzony przez ludzi).

⇒ Raport o stanie lasów w Polsce za 2016 rok, ukaże się pewnie nie wcześniej, jak w połowie 2017 roku.

♦ ŹRÓDŁO: raport-o-stanie-lasow-w-polsce-2015 (lasy.gov.pl)