Aktualności
- 14 gru, 2023
Temperatura, opady i usłonecznienie w listopadzie 2023 roku.
Temperatura, opady i usłonecznienie w listopadzie 2023 roku.
Listopad w tym roku zaskoczył, od przyjemnej i często ciepłej pierwszej połowy po systematyczne ochłodzenie w drugiej połowie, aż do przejścia w zimę przed nadejściem grudnia. Pod względem opadów był to również miesiąc zaskakujący, bowiem zapisał się jako bardzo mokry. Czas na jego szczegółowe podsumowanie.
♦ TEMPERATURY ♦
Średnia obszarowa temperatura powietrza w listopadzie 2023 r. wyniosła w Polsce 4,2°C i była o 0,1 stopnia wyższa od średniej wieloletniej dla tego miesiąca (klimatologiczny okres normalny 1991-2020). Tegoroczny listopad należy zaliczyć do miesięcy normalnych termicznie.
Najcieplejszym regionem Polski było Podkarpacie, gdzie średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła 4,6°C (wyższa o 0,5 stopnia od normy), najchłodniejszym – Pojezierza, ze średnią 3,7°C (0,1 stopnia poniżej normy).
Według klasyfikacji rangowej średniej temperatury miesięcznej, obejmującej okres od 1951 r., listopad 2023 r. plasuje się na 34. pozycji i był on chłodniejszy o 2,6 stopnia od rekordowego listopada 1963 r. Najchłodniejszy od początku II połowy XX wieku był listopad 1993 r., kiedy średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła tylko –1,3°C.
Przestrzenne zróżnicowanie temperatury powietrza w listopadzie pokazuje, że wartości średniej miesięcznej temperatury powietrza na całym obszarze kraju, z wyłączeniem terenów podgórskich i górskich, były dodatnie. Najcieplej było w Legnicy (5,8°C), Wrocławiu i Opolu (5,6°C), najchłodniej zaś w Suwałkach (1,7°C), Zakopanem (2,0°C) i Białymstoku (2,2°C). W szczytowych partiach pasm górskich średnie miesięczne wartości temperatury były oczywiście najniższe (Kasprowy Wierch: –5,1°C, Śnieżka: –3,9°C).
Najwyższą wartość temperatury powietrza (17,9°C) odnotowano 2 listopada w Krakowie (informacja dotyczy jedynie stacji synoptycznych). Warto odnotować, że najwyższe wartości temperatury w listopadzie wystąpiły na wszystkich stacjach w Polsce w dniach 1-3.11 lub 5-7.11. Najniższą wartość temperatury (poza stacjami górskimi) zarejestrowano 29 listopada w Kłodzku (–15,8°C). Na Śnieżce najchłodniej było 29 listopada (–13,6°C), a na Kasprowym Wierchu 27 listopada (–15,9°C).
W listopadzie średnie dobowe temperatury powietrza przez przeważającą część miesiąca (zwłaszcza pierwsze dwie dekady) były powyżej średniej wieloletniej. Wyraźne ochłodzenie nastąpiło w trzeciej dekadzie miesiąca. Zwraca uwagę znaczna zmienność wartości średniej temperatury dobowej, która w pierwszej dekadzie zbliżała się do wartości 95% kwantyla natomiast pod koniec miesiąca dwukrotnie zbliżyła się do kwantyla 5%. W listopadzie 2023 nie odnotowano ani jednej fali chłodu/ciepła z wartościami temperatury powietrza poniżej kwantyla 5%/powyżej kwantyla 95%.
Występujący od szeregu lat wzrostowy trend temperatury powietrza na obszarze Polski był w listopadzie 2023 r. kontynuowany. Tylko od 1951 r. wzrost temperatury w tym miesiącu szacowany jest na 1,5°C. Proces ocieplenia występuje co prawda od połowy lat 90. XX wieku, ale jest on niezwykle silny. Wartość współczynnika trendu jest zróżnicowana w poszczególnych regionach klimatycznych kraju. Najsilniejszy wzrost temperatury powietrza w listopadzie występuje w Karpatach (do 1,7°C), najsłabszy – w Sudetach (do 1,2°C).
♦ OPADY ♦
Obszarowo uśredniona suma opadów atmosferycznych w listopadzie wyniosła w Polsce 70,4 mm i była o 30,7 mm wyższa od normy dla tego miesiąca, określonej na podstawie pomiarów w latach 1991-2020. Według klasyfikacji Kaczorowskiej miniony listopad należy zaliczyć do miesięcy skrajnie wilgotnych (opady stanowiły 177 proc. normy dla tego miesiąca).
Według klasyfikacji rangowej średniej obszarowej sumy opadów, obejmującej okres od 1951 r., listopad 2023 r. plasuje się na 5. pozycji. Najbardziej zasobny w opady był listopad 2010 r. (ze średnią sumą 89,0 mm), najmniej – w 2011 r. (zaledwie 3,4 mm). Co ciekawe, pięć najbardziej ubogich w opady listopadów wystąpiło w XXI wieku.
Rozkład przestrzenny sumy opadów w listopadzie 2023 r. był silnie zróżnicowany. Najwyższe sumy miesięczne (powyżej 120 mm) odnotowano w Tatrach, w Lęborku i w Łebie. Z kolei najniższe opady, poniżej 50 mm, wystąpiły we wschodniej i północno-wschodniej części Polski, a także na stacjach synoptycznych w Sulejowie i w Wieluniu. W stosunku do średniej wieloletniej (1991-2020) opady w listopadzie 2022 r. na obszarze kraju zawierały się w granicach od 100% do ponad 300% normy. Najwyższe przekroczenia norm odnotowano w Toruniu, Opolu i Wrocławiu. Rozkład anomalii w stosunku do normy wieloletniej odzwierciedla w znacznym stopniu przestrzenny rozkład opadów.
Wysokość opadów atmosferycznych w listopadzie charakteryzuje się dużą zmiennością z roku na rok. Jednak widoczny jest wyraźny trend spadkowy, wskazujący na zmniejszanie się ilości opadów w tym miesiącu (w okresie od 1951 roku) o blisko 6 mm (co odpowiada 15% normy z lat 1991-2020).
Listopad był drugim z rzędu (po październiku) miesiącem ekstremalnie wilgotnym, co znalazło swoje potwierdzenie w wartościach skumulowanych średnich obszarowych sum opadu. W listopadzie po ponad pięciu miesiącach (od początku czerwca 2023 r.) skumulowana suma opadu przekroczyła wartości średnie wieloletnie.
Niezwykle ciekawych informacji dostarcza nam analiza parowania potencjalnego, obliczanego na podstawie standardowych danych meteorologicznych, jak również klimatycznego bilansu wodnego (KBW), będącego różnicą pomiędzy wysokością opadów a wielkością parowania. Ujemne wartości KBW pokazują obszary, na których parowanie przeważa nad opadami i w konsekwencji występuje utrata wilgoci z podłoża.
W listopadzie 2023 r. obserwowano niewielkie wartości ewapotranspiracji wskaźnikowej i zawierały się one między 7 a 19 mm. Wysokie wartości ewapotranspiracji, przekraczające 15 mm, wystąpiły w południowej części kraju. Na całym obszarze kraju w listopadzie 2023 r. zanotowano dodatnie wartości KBW (przewaga opadu nad parowaniem). Wartości najwyższe, przekraczające +100 mm wystąpiły w obszarach górskich, natomiast najniższe (do +40 mm) na wchodzie i południowym wschodzie kraju.
Skumulowane wartości KWB z okresu styczeń-listopad 2023 r. wskazują na negatywny bilans na przeważającej części kraju. Szczególnie uwidacznia się to w centralnej Polsce, gdzie wartości spadają poniżej –200 mm, przy czym należy podkreślić, że nastąpiło zmniejszenie zakresu przestrzennego tak niskich wartości w porównaniu do wartości skumulowanych z okresu styczeń-październik ze względu na dodatnie wartości KBW na obszarze całego kraju w listopadzie. Obszary nadmorskie, górskie oraz obszary wyżynne charakteryzują się dodatnimi skumulowanymi wartościami KBW (I-XI 2023), wskazującymi na przewagę opadów nad parowaniem w roku 2023.
♦ USŁONECZNIENIE ♦
Usłonecznienie w listopadzie na przeważającym obszarze kraju mieściło się w normie względem przyjętego okresu referencyjnego 1991-2020. Tylko niewielkie skrawki południowej, południowo-zachodniej i północnej zanotowały usłonecznienie poniżej normy. Równie niewielkie fragmenty Polski zanotowały nieco większe względem normy usłonecznienie.
Najwięcej pogodnych chwil wystąpiło w pierwszej połowie miesiąca. W drugiej połowie przeważało zachmurzenie, jednak na momenty ze Słońcem też można było liczyć. Ogólnie pod względem usłonecznienia był to miesiąc bardzo “poprawny” wobec normy.
♦ LISTOPAD GLOBALNIE ♦
Listopad został uznany za szósty rekordowy miesiąc z rzędu – poinformował europejski monitor, wywierając presję na rozmowy podczas COP28 w Dubaju celem podjęcia pilnych działań ws. zmian klimatycznych. Ubiegły miesiąc pobił dotychczasowy rekord ciepła w listopadzie, podnosząc średnią globalną temperaturę w 2023 r. do 1,46 stopnia Celsjusza powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej, – podała unijna służba ds. zmian klimatycznych Copernicus. Już wcześniej pojawiały się ostrzeżenia, że ten rok może odebrać tytuł najgorętszego, który padł w 2016 – szczególnie po tym, jak spektakularne rekordy padły we wrześniu i październiku – ale to pierwszy raz, kiedy hipoteza została potwierdzona.
W listopadzie odnotowano również dwa dni, w których temperatura była o 2°C wyższa w stosunku do epoki przedprzemysłowej. Nigdy wcześniej nie odnotowano ani jednego takiego dnia. Samantha Burgess, zastępca szefa serwisu Copernicus, poinformowała, że do tej pory w 2023 r. „odnotowano sześć rekordowych miesięcy oraz dwa rekordowe sezony”. „Niezwykłe globalne temperatury w listopadzie, w tym dwa dni cieplejsze niż 2°C powyżej (poziomów) przedindustrialnych, oznaczają, że rok 2023 jest najcieplejszym rokiem w historii”. Naukowcy twierdzą, że dane z rdzeni lodowych, słojów drzew i tym podobnych sugerują, że ten rok może być najcieplejszy od ponad 100 tys. lat.
Opublikowanie wstępnego raportu następuje w momencie, gdy negocjatorzy z prawie dwustu krajów biorących udział w rozmowach COP28 w Dubaju debatują nad tekstem ostatecznego projektu porozumienia, który jest odpowiedzią na postępujący przegląd realizacji zobowiązań krajów członkowskich ONZ celem ograniczenia ocieplenia. Kluczowym aspektem tej kwestii jest los ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla – głównych czynników powodujących antropogeniczne ocieplenie planety. Podczas rozmów w bogatych w ropę Zjednoczonych Emiratach Arabskich linia podziału przebiegała wcześniej w kwestii tego, czy zgodzić się na „stopniowe wycofywanie” czy „stopniowe ograniczanie” paliw kopalnych.
Jednak nowe sformułowanie zobowiązujące do „uporządkowanego i sprawiedliwego” wycofywania paliw kopalnych może sygnalizować kandydata do konsensusu, dając krajom różne ramy czasowe na ograniczenie emisji w zależności od ich poziomu rozwoju oraz zależności od węglowodorów. Według kilku obserwatorów, którzy uczestniczyli w zamkniętych spotkaniach, istnieje jednak inna opcja: brak jakiejkolwiek wzmianki o paliwach kopalnych, co odzwierciedla sprzeciw krajów, w tym Arabii Saudyjskiej i Chin. Inny projekt paragrafu wzywający do „szybkiego wycofania niehamowanej energii węglowej w tej dekadzie” również spotkał się ze sprzeciwem Chin, RPA i Wietnamu, powiedzieli obserwatorzy.
W międzyczasie w 2023 r. doszło do serii niszczycielskich ekstremalnych zjawisk pogodowych związanych ze zmianami klimatu. Według programu Copernicus, którego pomiary sięgają 1940 r., pierwsze jedenaście miesięcy tego roku były o 0,13 st. C cieplejsze niż w 2016 r., poprzednim najcieplejszym roku. Eksperci wyjaśniają, że globalne temperatury w drugiej połowie tego roku zostały częściowo podniesione przez wzór pogodowy El Nino, który do tej pory spowodował mniej „anomalii” w 2023 r. niż w latach 2015-2016 – zauważył serwis Copernicus.
Od września do listopada – trzy miesiące wyznaczające jesień na półkuli północnej – okazały się najgorętsze w historii i to „z dużym marginesem” – podał Copernicus. Sam listopad był o prawie jedną trzecią stopnia Celsjusza (0,57 stopnia Fahrenheita) cieplejszy od poprzedniego oraz aż o 1,75 st. C cieplejszy od średniej sprzed epoki przemysłowej i oznaczał znaczny wzrost o 0,85 st. C w stosunku do normy 1991-2020. Podobne odchylenie miał październik, a nieco wyższe jedynie wrzesień.
