Wybrane drzewa w Żelowicach cz. 1/4.

Aleja platanowa.

Żelowice to wieś położona w województwie dolnośląskim, w powiecie strzeliński, w gminie Kondratowice, w obrębie Wzgórz Niemczańskich, na północnym krańcu Wzgórz Dobrzenieckich. Wieś posiada układ przestrzenny zbliżony do wielodrożnicy. Miejscowość ta była jednym z naszych celów podczas styczniowej wycieczki dendrologicznej z Markiem (pomniki-przyrody.pl), jednak w Żelowicach nie ma na wykazie rejestrów form ochrony przyrody pomnikowych drzew i dlatego nie planowaliśmy tu dłuższego postoju celem ich odnalezienia. Chcieliśmy jedynie obejrzeć zabytkowy kościół filialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, który został przekształcony z kaplicy grobowej, znajdującej się nad krawędzią kamieniołomu bazaltu na Maślanej Górze.

Obecnie jest to kościół neogotycki z lat 1860-1865 (lub 1860-1867), prawdopodobnie wg projektu arch. Karla Lüdeckiego, z wmurowanymi w ściany ponad 20 renesansowymi płytami nagrobnymi z lat 1583-1618 oraz 3 detalami kamieniarskimi z początku XIV wieku (najstarszy z roku 1304).

Wewnątrz znajduje się 20 tablic epitafijnych wyróżniających się kolorową polichromią. Około roku 1880 od południa dobudowano dwukondygnacyjną szkołę kościelną (obecnie pełniącą funkcję plebanii), połączoną ze świątynią parterowym łącznikiem, a w roku 1975 bezstylowy przedsionek. Elewacja frontowa posiada rzeźbę anioła z kartuszami herbowymi i zwieńczona jest trójkątnym szczytem schodkowym.

Wjeżdżając do Żelowic, urzekła nas krótka, ale pięknie wyglądająca aleja platanowa. Chcieliśmy ją spokojnie obejrzeć i sfotografować po wizycie w kościele, ponieważ właśnie kończyła się msza i kościół miał być zaraz zamknięty. Na szczęście udało się podjechać w momencie, kiedy ostatni wierni i ksiądz opuszczali jego mury. Ksiądz udostępnił nam wnętrze świątyni i mogliśmy je obejrzeć. 

Niemniej, w tym dniu pogoda była niestabilna. Z rana obficie padał mokry śnieg, a temperatura przeszła na dodatnie wartości. Zanim przyjechaliśmy do Żelowic, odwiedziliśmy dwie inne miejscowości, w których fotografowaliśmy i mierzyliśmy pomnikowe drzewa. Topniejący oraz ciurkiem kapiący z drzew śnieg, naraził sprzęt fotograficzny na zamoczenie. Mój aparat przez kilkanaście minut “zastrajkował” i to akurat w momencie, kiedy znaleźliśmy się w kościele. Na szczęście sprzęt Marka nie zawiódł i udało mu się zrobić kilka zdjęć niezwykłych epitafiów.

Płyty nagrobne w stylu renesansowym i barkowym wewnątrz kościoła sprawiają niezwykłe wrażenie. Hrabia Rudolf von Stillfried był znany z kolekcjonowania płyt nagrobnych swoich przodków i krewnych, i właśnie w tym celu zbudował neogotycką, murowaną z cegły kaplicę, w której umieszczał swoje eksponaty przywiezione m.in. z Bożygniewa, Imbramowic, Lutyni i Prus.

Na powyższej fotografii po lewej stronie płyta nagrobna Bernhardta von Stillfried von Newrodt na Oberwatz (zm. 1598), a po prawej płyta nagrobna Friedricha von Kuhl, syna Christopha Kuhla na Lutomii (zm. 1599).

Powyżej płyta nagrobna dzieci Kaspara St. von Mettich i Rebeki St. von Mettich z d. von Schindel – Kaspar Mł. (zm. 1600) i Rebeka Mł. von Mettich (zm. 1600), z malowaną inskrypcją uzupełnioną po 1868 r.

I jeszcze jedna płyta nagrobna – Marii von Keul, panny (zm. 1600). To oczywiście tylko część płyt nagrobnych z bogatej kolekcji kościoła, dlatego zainteresowanych odsyłam do szerszego źródła na ten temat: https://dokumentyslaska.pl/epitafia/miejscowosci/strzelin%20zelowice.html

Wydawało nam się, że po obejrzeniu świątyni, szybko udamy się do platanowej alei i pojedziemy dalej. Tymczasem, dwóch Panów stojących przy kościele – mieszkańców Żelowic zapytało nas o cel wizyty i zaczęła się dłuższa rozmowa, zakończona oprowadzeniem nas po żelowickich zakamarkach, opowieścią o historii i ciekawostkach tego miejsca, ale przede wszystkim – możliwością poznania i obejrzenia kilku naprawdę wyjątkowych i okazałych drzew, które dawno powinny zostać pomnikami przyrody.

Schodząc w dół z Maślanej Góry, gdzie naszą uwagę zwróciły m.in. sędziwe lipy obsadzone po obu stronach ścieżki, przyszliśmy do kolejnego zabytku Żelowic – pałacu z 1604 r., przebudowanego w drugiej połowie XIX w. przez hr. dra Rudolfa von Stillfrieda-Rattonitz, następnie w XX w. Po obu jego frontach rosną okazałe cisy pospolite. Więcej informacji o pałacu: https://www.palaceslaska.pl/index.php/indeks-alfabetyczny/ze/1740-zelowice

Na liście zabytków Żelowic figuruje też park krajobrazowy o pow. 11 ha, z pierwszej połowy XVIII w., zmieniony drugiej połowie XIX w. Wikipedia wspomina, że w drzewostanie parku odnajdziemy m. in. takie gatunki drzew jak: lipa drobnolistna, jesion wyniosły (drzewo o obwodzie 3,9 m) i buk pospolity.

Odnajdziemy w nim co najmniej kilkanaście okazałych drzew, w tym bardzo ciekawy ze względu na ukształtowanie części odziomkowej dąb szypułkowy. Cennymi osobnikami tutejszej dendroflory są też pokaźne buki pospolite.

Do niewątpliwych ciekawostek parku należy też zaliczyć znacznie mniejsze drzewa o wyjątkowo poskręcanych pniach, które reprezentują głogi. Nasi przewodnicy doskonale orientowali się w parkowym drzewostanie i odkrywali przed nami tajemnice żelowickich perełek dendrologicznych.

Myślę, że dla botaników i amatorów starych kolekcji drzew i krzewów, żelowickie głogi mogą stanowić nie lada gratkę i atrakcję. Rosną one w dolnej części parku. Następnie udaliśmy się w wyższe partie parku.

Tam podziwialiśmy przede wszystkim okazałe buki pospolite, niektóre z nich zrosły się tworząc drzewa dwupniowe. Przy jednej ze ścieżek można też spotkać dwa tajemnicze i masywne głazy narzutowe.

Z całej wycieczki po parku z lokalnymi przewodnikami, zebrałem na tyle dużo materiału, że postanowiłem poświęcić wybranym drzewom Żelowic 4 wpisy. Dzisiejszy – po nieco dłuższym wstępie, dotyczy alei platanowej. Drzewami, które opiszę w następnych częściach będą: miłorząb dwuklapowy, jesion wyniosły i buk pospolity w formie purpurowej.

ALEJA PLATANOWA

Zanim na dobre wjedziemy do Żelowic, spotkamy na trasie od północnej strony wsi urzekającą aleję platanową, która znacznie pobudza dendrologiczny apetyt na okazałe drzewa w parku. Chociaż nie jest ona chroniona jako pomnik przyrody, można w Internecie znaleźć o niej informacje. 

Zdania, jakie zostały napisane przez innych ludzi o alei świadczą, że nie tylko na nas zrobiła ona duże wrażenie. Przytoczę tu sformułowania takie jak: “Przepiękna aleja z platanów klonolistnych przy drodze”, “Krótka ale robiąca wrażenie aleja platanowa przed Żelowicami”, “Piękny szpaler platanów klonolistnych przy drodze 3067 D”.

W skład alei wchodzi kilkanaście platanów klonolistnych, przy czym większa ilość drzew rośnie po lewej stronie drogi (stojąc tyłem do Żelowic), a po prawej stronie widać luki w drzewostanie. Prawdopodobnie, niektóre drzewa wypadły z alei i nie uzupełniono luk nowymi drzewami, a szkoda. Powinno zachować się ciągłość tej alei.

Obwody pierśnicowe pni drzew wahają się w przedziale 450-500 cm (tak na oko, ponieważ nie mierzyliśmy ich), a ich wysokość dochodzi do około 25-28 metrów. Nie ma wśród nich rekordowych osobników tego gatunku, ale aleja jako całość prezentuje się wybornie.

Osobliwie wyglądały częściowo mokre drzewa w świetle styczniowych promieni słonecznych. To stopniały śnieg spływał strugami po platanowych pniach, barwiąc je na ciemniejszy, zielonkawy kolor. Dodatkowy walor krajobrazowy stanowią okoliczne wzniesienia terenu. Aleja oglądana z dalszej perspektywy zapewni niezapomniane wrażenia.

Podobnie, jak podziwiana z bliska i to jeszcze z pozycji psa lub kota. Wtedy to drzewa wydają się nam jeszcze okazalsze i potężniejsze. Stan zdrowotny platanów wydaje się bardzo dobry, niemniej martwi mnie ich bliskość od drogi, ponieważ wiadomo, jak fatalny los spotkał na przestrzeni wielu ostatnich lat tysiące drzew i alei przydrożnych…

Aleja platanowa stanowi punk startowy w odkrywaniu piękna terenów Żelowic i kilku, naprawdę wyjątkowych drzew, które tu jeszcze się zachowały. Oprócz tego, obowiązkowo należy zobaczyć kościół i pałac. Brak oficjalnych pomników przyrody wcale nie oznacza, że w danym miejscu nie odnajdziemy cennych, sędziwych drzew o wymiarach pomnikowych.

PODSUMOWANIE

1) Do jednej z najbardziej malowniczych wsi na południu Dolnego Śląska zaliczam Żelowice (powiat strzeliński, gmina Kondratowice). Na jej terenie znajduje się zabytkowy park krajobrazowy o powierzchni 11 ha, w którym odnajdziemy co najmniej kilka okazałych i pięknych drzew. Jednak zanim wjedziemy do Żelowic od strony północnej, warto zatrzymać się i obejrzeć urodziwą aleję platanów klonolistnych. 

2) Składa się ona z kilkunastu drzew, których obwody pierśnicowe pni mają około 450-500 cm, a wysokość drzew dochodzi do 28 metrów. Więcej drzew rośnie po lewej stronie (gdy podziwiamy aleję od strony Żelowic), po prawej stronie brakuje kilku osobników. Aleja nie ma statusu pomnika przyrody, chociaż spełnia wszelkie ku temu kryteria. 

3) Aleja platanowa stanowi punkt startowy w odkrywaniu cennej dendroflory Żelowic, o której napiszę również w następnych artykułach, prezentując najdorodniejsze okazy drzew. Jednocześnie dziękuję lokalnym mieszkańcom – Panu Michałowi i Jego koledze za poświęcony czas i pomoc w dotarciu do żelowickich matuzalemów.