Aktualności
- 12 paź, 2023
Temperatura, opady i usłonecznienie we wrześniu 2023 roku.
Temperatura, opady i usłonecznienie we wrześniu 2023 roku.
Za nami wyjątkowy wrzesień. Najcieplejszy w historii pomiarów instrumentalnych (cieplejszy od tegorocznego czerwca), jeden z najbardziej suchych i jednocześnie słonecznych. Czas szczegółowo podsumować ekstremalne parametry pierwszego miesiąca meteorologicznej jesieni, które zostały przeanalizowane przez specjalistów z IMGW.
♦ TEMPERATURY ♦
Średnia obszarowa temperatura powietrza we wrześniu 2023 r. wyniosła w Polsce 17,7°C i była aż o 3,9 stopnia wyższa od średniej wieloletniej dla tego miesiąca (1991-2020). Tegoroczny wrzesień pod względem termicznym był ekstremalnie ciepły w każdym regionie kraju.
Najcieplejszymi regionami Polski były Pojezierza i Niziny z temperaturą 17,9°C oraz Podkarpacie (17,8°C), najchłodniejszym – Sudety ze średnią 16,1°C (1,6 stopnia powyżej normy). Należy podkreślić, że zachodnie części Nizin oraz Pojezierzy charakteryzowały się średnią temperaturą powietrza przekraczającą 18°C (odpowiednio 18,3°C oraz18,1°C).
Według klasyfikacji rangowej średniej temperatury miesięcznej, obejmującej okres od 1951 r., wrzesień 2023 r. plasuje się na 1. pozycji. Jednocześnie był to najcieplejszy wrzesień w XXI wieku (cieplejszy o 2,1 stopnia od poprzedniego rekordowego września w 2006 r.) i całego analizowanego okresu. Najchłodniejszy od początku II połowy XX wieku był wrzesień 1996 r., kiedy średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła zaledwie 10,6°C.
Przestrzenne zróżnicowanie temperatury powietrza we wrześniu pokazuje, że wartości średniej miesięcznej temperatury powietrza na całym obszarze kraju przekroczyły 16°C. Najcieplej było w Kaliszu (19,1°C), Zielonej Górze (18,7°C),Poznaniu (18,6°C), Wrocławiu (18,5°C) i Warszawie (18,5°C), najchłodniej zaś w Kłodzku (16,5°C), Jeleniej Górze (15,6°C) i Zakopanem (14,9°C). W szczytowych partiach pasm górskich średnie miesięczne wartości temperatury były oczywiście najniższe (Kasprowy Wierch: 9,1°C, Śnieżka: 10,1°C).
W przestrzennym rozkładzie średniej miesięcznej temperatury powietrza nieco bardziej uwidacznia się zachodnia część kraju, z najwyższymi wartościami (do 19,0°C) w Kaliszu i Zielonej Górze. Na przeważającym obszarze Polski średnia miesięczna temperatura powietrza nie wyniosła mniej niż 17,0°C.
Najwyższą wartość temperatury powietrza (31,9°C) odnotowano13 września w Opolu (informacja dotyczy jedynie stacji synoptycznych). W całym miesiącu na aż 12 stacjach synoptycznych odnotowano maksymalną temperaturę powietrza powyżej 30,0°C. Na Śnieżce najwyższa zanotowana temperatura to 18,4°C, a na Kasprowych Wierchu 17,4°C. Najniższą wartość temperatury (poza stacjami górskimi) zarejestrowano 24 września w Jeleniej Górze (3,7°C).
We wrześniu średnie dobowe temperatury powietrza niemalże przez cały miesiąc notowały wartości powyżej średniej wieloletniej (z wyjątkiem początku miesiąca), a przez kilkanaście dni przekraczały wartości 95% kwantyla z wielolecia. Podkreślić należy, że przekroczenia te były znaczne. Warto odnotować fakt wystąpienia czterech fal ciepła (kilkudniowych okresów, w czasie trwania których średnia obszarowa temperatura na obszarze Polski przekroczyła wartości kwantyla 95%). We wrześniu nie odnotowano ani jednej fali chłodu z wartościami temperatury powietrza poniżej kwantyla 5%, co więcej, przebieg średniej obszarowej temperatury powietrza w Polsce jedynie trzykrotnie spadł w pobliże wartości średnich wieloletnich.
Występujący od szeregu lat wzrostowy trend temperatury powietrza na obszarze Polski był we wrześniu 2023 r. kontynuowany. Od 1951 r. wzrost temperatury w tym miesiącu szacowany jest na 1,46°C. Najsilniejszy wzrost temperatury powietrza w wrześniu występuje na Pojezierzach (o 1,68°C od 1951 r.), natomiast najwolniej zmiany temperatury uwidaczniają się w Sudetach (wzrost o 1,24°C od 1951 r).
♦ OPADY ♦
Obszarowo uśredniona suma opadów atmosferycznych we wrześniu wyniosła w Polsce 22,4 mm i była o 35 mm mniejsza od normy dla tego miesiąca, określonej na podstawie pomiarów w latach 1991-2020. Według klasyfikacji Kaczorowskiej miniony wrzesień należy zaliczyć do miesięcy skrajnie suchych (opady stanowiły zaledwie 39 proc. normy dlatego miesiąca).
Według klasyfikacji rangowej średniej obszarowej sumy opadów, obejmującej okres od 1951 r., wrzesień 2023 r. plasuje się na 69. pozycji (5. najsuchszy). Najbardziej zasobny w opady był wrzesień 2001 r. (ze średnią sumą 112,6 mm), najmniej – w 1959 r. (zaledwie 14,3 mm).
Rozkład przestrzenny sumy opadów we wrześniu 2023 r. był silnie zróżnicowany. Najwyższe sumy miesięczne odnotowano w Tatrach (powyżej 140 mm). Z kolei najniższe opady, poniżej 7 mm, wystąpiły w Poznaniu i w Pile. W stosunku do średniej wieloletniej (1991-2020) opady we wrześniu 2023 roku były ponad dwukrotnie niższe od normy. Rozkład anomalii w stosunku do normy wieloletniej odzwierciedla w znacznym stopniu przestrzenny rozkład opadów.
Zmienność skumulowanej sumy opadów atmosferycznych (od 1 stycznia 2023 r.) na obszarze kraju pokazuje, że do końca kwietnia notowany był jej systematyczny wzrost (z wyłączeniem okresu suchego w pierwszej połowie lutego), utrzymując się powyżej normy wieloletniej.
W kwietniu zbliżała się ona nawet do wartości kwantyla 95% skumulowanej sumy opadu. W pierwszej połowie czerwca kontynuowany był majowy trend z niskimi sumami opadu (szczególnie w pierwszej połowie miesiąca) skutkiem czego skumulowana suma średniego obszarowego opadu w Polsce na koniec miesiąca spadła poniżej średniej wieloletniej.
W pierwszej i drugiej dekadzie lipca w przebiegu skumulowanej średniej obszarowej sumy opadu zaznaczały się jedynie niewielkie wzrosty, co powodowało dalsze oddalanie się (in minus) od normy wieloletniej. Od początku drugiej dekady miesiąca zaznaczył się wzrost wartości, który znacznie przyspieszył w trzeciej dekadzie. Niemniej jednak skumulowana suma opadu w Polsce na koniec lipca nadal pozostawała wyraźnie poniżej średniej wieloletniej.
W sierpniu, szczególnie na początku miesiąca, zaznaczył się znaczny wzrost skumulowanej sumy opadów – pod koniec pierwszej dekady miesiąca wartości niemalże zrównały się ze średnią wieloletnią. Druga dekada sierpnia charakteryzowała się stosunkowo niewielkimi sumami opadu, jednakże znaczne dobowe sumy opadu w ostatnim tygodniu sierpnia spowodowały, że skumulowane sumy opadów na koniec miesiąca w zasadzie zrównały się ze średnią wieloletnią.
Ubiegły wrzesień był miesiącem ekstremalnie suchym, co znajduje swoje odzwierciedlenie w przebiegu skumulowanych sum dobowego opadu ze znikomymi przyrostami w pierwszej połowie i pod koniec miesiąca oraz nieco tylko większymi na przełomie drugiej i trzeciej dekady. Niewielkie sumy opadu spowodowały, że na koniec września ponownie mamy do czynienia z ujemna anomalią (około 50 mm) względem warunków wieloletnich.
Wysokość opadów atmosferycznych we wrześniu charakteryzuje się dużą zmiennością z roku na rok. Niewielkie wartości współczynnika trendu (1,0 mm/10 lat) wskazują na średnią zmianę w przeciągu ostatnich 73 lat (od 1951 r.) wynoszącą zaledwie 7,3 mm. Podkreślić należy, że wrzesień 2023r. charakteryzował się wyjątkowo niskimi opadami atmosferycznymi (był 5. najsuchszym wrześniem od 1951 r.).
Niezwykle ciekawych informacji dostarcza nam analiza parowania potencjalnego, obliczanego na podstawie standardowych danych meteorologicznych, jak również klimatycznego bilansu wodnego (KBW), będącego różnicą pomiędzy wysokością opadów a wielkością parowania. Ujemne wartości KBW pokazują obszary, na których parowanie przeważa nad opadami i w konsekwencji występuje utrata wilgoci z podłoża.
We wrześniu obserwowano utratę wilgoci przez podłoże na przeważającym obszarze Polski. Wysokie wartości ewapotranspiracji, przekraczające 70 mm, wystąpiły w zachodniej części kraju z najwyższymi wartościami na Dolnym Śląsku. Ujemne KBW zanotowano na większości obszaru kraju z najwyższymi wartościami w zachodniej jego części (poniżej –70mm). Dodatnie wartości zanotowano na południu kraju w obszarach górskich, gdzie lokalnie przekroczyły one 90 mm.
Skumulowane wartości KWB z okresu styczeń-wrzesień 2023 r. wskazują na negatywny bilans na przeważającej części kraju. Szczególnie uwidacznia się to w centralnej Polsce, gdzie wartości spadają poniżej –300 mm. Nieco mniejszy niedobór jest notowany na pojezierzach pomorskich. Obszary górskie oraz obszary wyżynne charakteryzują się dodatnimi wartościami KBW wskazującymi na przewagę opadów nad parowaniem.
♦ USŁONECZNIENIE ♦
Wrzesień 2023 roku był nie tylko rekordowo ciepły i suchy. Z powodu długiego panowania pogodnych wyżów, zapisał się również bardzo wysokim usłonecznieniem, które na terenie całego kraju było dużo wyższe od normy 1991-2020.
Najwięcej godzin ze Słońcem zanotowano w Poznaniu – aż 292,8, najmniej w Tarnowie 208,5. Z kolei najwyższą anomalię usłonecznienia zanotowano w Resku (178%), a najmniejszą w Tarnowie (135%).
O tym wyjątkowym wrześniu warto też przeczytać artykuł na Meteomodelu: https://blog.meteomodel.pl/wrzesien-2023-watek-otwarty-77/
♦ WRZESIEŃ GLOBALNIE ♦
Nie tylko w Polsce wrzesień był ekstremalnie ciepły. Po lecie rekordowych upałów, ocieplenie we wrześniu stało się jeszcze intensywniejsze, bowiem Ziemia ustanowiła nowy rekord, jeśli chodzi o odchylenie powyżej normy – poinformowała Europejska Agencja Klimatyczna. Średnia temperatura w zeszłym miesiącu była o 0,93 stopnia Celsjusza powyżej średniej z lat 1991-2020 dla września. To największe odchylenie powyżej średniej dla miesiąca od 83 lat pomiarów prowadzonych przez Copernicus Climate Change Service Europejskiej Agencji Kosmicznej.
„Przeżyliśmy najbardziej niesamowity wrzesień w historii z punktu widzenia klimatu. To naprawdę oszałamiające” – powiedział dyrektor Copernicus Carlo Buontempo. „Nigdy nie widzieliśmy czegoś takiego w żadnym miesiącu w naszych pomiarach. Zmiana klimatu nie jest czymś, co wydarzy się za 10 lat. Zmiana klimatu jest tutaj!”. Choć lipiec i sierpień miały wyższe temperatury, ponieważ są najcieplejszymi miesiącami w kalendarzu, to jednak wrzesień cechował się tym, co naukowcy nazywają największą anomalią lub odchyleniem od normy. Anomalie temperatury są kluczowymi danymi w ocieplającym się świecie.
Wrzesień 2023 przyniósł najwyższe temperatury w historii pomiarów w 77 krajach.
„To nie jest fantazyjna statystyka pogodowa” – podkreśliła klimatolog z Imperial College of London. „To wyrok śmierci dla ludzi i ekosystemów. Niszczy aktywa, infrastrukturę, zbiory”. Copernicus obliczył, że średnia temperatura we wrześniu wyniosła 16,38 stopni Celsjusza, co pobiło stary rekord ustanowiony we wrześniu 2020 roku o pół stopnia Celsjusza. To olbrzymie odchylenie w pomiarach klimatycznych. Wysokie temperatury rozciągnęły się na cały świat, ale były głównie spowodowane utrzymującą się wysoką temperaturą w oceanach świata, które nie ochłodziły się tak bardzo we wrześniu, jak zwykle i pozostają rekordowo ciepłe od wiosny – zauważył Buontempo.
Według Samanthy Burgess, zastępcy dyrektora Copernicus, Ziemia jest na dobrej drodze do najcieplejszego roku w historii – z odchyleniem o około 1,4 stopnia Celsjusza powyżej normy w stosunku do czasów przedindustrialnych. Średnia globalna temperatura w okresie styczeń-wrzesień była o 0,05 st. C wyższa niż w tym samym dziewięciomiesięcznym okresie w 2016 r. – najcieplejszym odnotowanym do tej pory roku. Zjawisko El Nino – które ogrzewa wody na południowym Pacyfiku i przyczynia się do cieplejszej pogody poza nim – najprawdopodobniej sprawi, że rok 2023 stanie się najgorętszym w historii, jeśli najbliższe trzy miesiące również przyniosą najwyższe temperatury. Naukowcy spodziewają się, że najgorsze skutki obecnego El Nino będą odczuwalne pod koniec 2023 r. oraz w przyszłym roku.
Rekordowo wysokie temperatury we wrześniu odnotowano w Europie, gdzie miesiąc ogółem przyniósł odchylenie w stosunku do lat 1991-2020 na poziomie 2,51 stopnia Celsjusza. Średnia temperatura powierzchni morza w tym miesiącu, z wyłączeniem regionów polarnych, również ustanowiła we wrześniu nowy historyczny rekord – 20,92 st. C. Zdaniem naukowców, oceany pochłonęły aż 90 proc. nadmiaru ciepła wytworzonego w wyniku działalności człowieka od początku ery przemysłowej. Lód morski na Antarktydzie pozostał na rekordowo niskim poziomie jak na tę porę roku, z kolei zasięg lodu morskiego w Arktyce był we wrześniu o 18 procent poniżej średniej – dodał C3S.
